حقوق مالی زوجه در قوانین ایران

مهریه چیست و چگونه تعیین میشود؟

مهریه یک حق مالی است که به موجب قانون و شرع اسلام به زن تعلق می‌گیرد و مرد موظف به پرداخت آن به زن می‌باشد. مهریه در هنگام عقد نکاح تعیین می‌شود و به محض جاری شدن عقد، زن مالک آن می‌شود. این حق مالی می‌تواند به صورت نقدی (پول)، اموال منقول (مثل طلا، نقره، سکه) یا اموال غیرمنقول (مثل زمین، خانه) و یا حتی خدمات و تعهدات دیگر تعیین شود. در مواردی که نیاز به مشاوره حقوقی در خصوص مهریه دارید، می‌تواند از خدمات مشاوره حقوقی رایگان مجموعه مشاورین همراه استفاده کنید.

 

انواع مهریه

مهریه به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:

1. مهریه عندالمطالبه: زن می‌تواند هر زمان پس از عقد، مهریه خود را از شوهر مطالبه کند. در این صورت، شوهر موظف است مهریه را به طور کامل پرداخت کند.
2. مهریه عندالاستطاعه: پرداخت مهریه در این حالت مشروط به توانایی مالی شوهر است. به این معنا که اگر شوهر توان مالی برای پرداخت مهریه نداشته باشد، زن نمی‌تواند او را به پرداخت آن مجبور کند.

نحوه تعیین مهریه

تعیین مهریه معمولاً بر اساس توافق بین دو طرف (زن و شوهر یا خانواده‌های آنها) صورت می‌گیرد. عواملی که می‌توانند در تعیین مقدار مهریه مؤثر باشند عبارتند از:

1. وضعیت مالی خانواده‌ها: خانواده‌هایی که از وضعیت مالی بهتری برخوردارند ممکن است مهریه‌های بالاتری را تعیین کنند.
2. رسم و رسوم محلی: در برخی مناطق، میزان مهریه تحت تأثیر رسوم و سنت‌های محلی قرار دارد.
3. توافق دو طرف: مهریه باید با توافق و رضایت دو طرف تعیین شود و هیچ‌کس نمی‌تواند دیگری را به تعیین مقدار خاصی از مهریه مجبور کند.

 

آیا می توان بعد از عقد نکاح مقدار مهریه را بیشتر یا کمتر کرد؟

بله، بعد از عقد نکاح امکان افزایش یا کاهش مقدار مهریه وجود دارد، هرگونه تغییر در مقدار مهریه بعد از عقد نکاح نیازمند توافق هر دو طرف است و باید به صورت رسمی و قانونی انجام شود تا از لحاظ حقوقی معتبر باشد. اگر شما به دنبال اطلاعات بیشتر هستید، می‌توانید از طریق مشاوره با وکیل به صورت آنلاین اقدام کنید.

 

مراحل قانونی مطالبه مهریه

مراحل قانونی مطالبه مهریه به شرح زیر است :

ثبت درخواست مطالبه مهریه

زن می‌تواند به یکی از دو طریق زیر درخواست مطالبه مهریه خود را ثبت کند:

از طریق دادگاه خانواده: زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند. در این دادخواست باید مشخصات زوجین، میزان مهریه و دلایل مطالبه آن ذکر شود.

از طریق اجرای ثبت: اگر مهریه به صورت رسمی در سند ازدواج ثبت شده باشد، زن می‌تواند از طریق دفترخانه‌ای که عقد ازدواج را ثبت کرده، درخواست صدور اجرائیه برای مهریه کند. دفترخانه اجرائیه‌ای به نام شوهر صادر می‌کند و شوهر موظف به پرداخت مهریه خواهد بود.

ارجاع پرونده به دادگاه یا اجرای ثبت

اگر زن از طریق دادگاه خانواده اقدام کند، پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع می‌شود و وقت رسیدگی تعیین می‌گردد.

در صورت اقدام از طریق اجرای ثبت، دفترخانه پس از صدور اجرائیه، پرونده را به واحد اجرای ثبت ارسال می‌کند و از شوهر درخواست می‌شود که مهریه را پرداخت کند.

تشکیل جلسه رسیدگی (در دادگاه)

در صورتی که پرونده در دادگاه خانواده مطرح شده باشد، دادگاه با تشکیل جلسه رسیدگی، به ادعاهای طرفین گوش می‌دهد و مدارک و مستندات ارائه شده را بررسی می‌کند. دادگاه ممکن است در همین جلسه حکم به پرداخت مهریه صادر کند یا تصمیم‌گیری را به جلسات بعدی موکول کند.

صدور حکم دادگاه یا اجرای ثبت

اگر دادگاه خانواده به این نتیجه برسد که زن حق دریافت مهریه دارد، حکم به پرداخت مهریه صادر می‌کند. این حکم لازم‌الاجراست و شوهر موظف به پرداخت مهریه خواهد بود.

در اجرای ثبت، اگر شوهر از پرداخت مهریه امتناع کند، زن می‌تواند درخواست توقیف اموال شوهر را به واحد اجرای ثبت ارائه دهد. در این صورت، اموال شوهر توقیف شده و به مزایده گذاشته می‌شود تا مهریه زن پرداخت شود.

اعتراض به حکم

هر یک از طرفین (زن یا شوهر) می‌توانند به حکم صادره از دادگاه اعتراض کنند. اعتراض به حکم ابتدا در دادگاه تجدیدنظر و در نهایت در دیوان عالی کشور بررسی می‌شود.

 

اجرای حکم و وصول مهریه

پس از صدور حکم قطعی توسط دادگاه، زن می‌تواند از طریق واحد اجرای احکام دادگستری نسبت به اجرای حکم و وصول مهریه اقدام کند. اگر شوهر توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می‌تواند درخواست تقسیط مهریه را از دادگاه ارائه دهد.

در صورتی که حکم از طریق اجرای ثبت صادر شده باشد، زن می‌تواند از طریق واحد اجرای ثبت اقدام به توقیف و فروش اموال شوهر کند تا مهریه وصول شود. برای دریافت مشاوره حقوقی رایگان در این زمینه، می‌توانید با وکیل خانواده مشاورین همراه مشورت کنید.

 

درخواست تقسیط مهریه

اگر شوهر به دلیل نداشتن توانایی مالی نتواند مهریه را به صورت یکجا پرداخت کند، می‌تواند از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه کند. در این صورت، دادگاه با بررسی وضعیت مالی شوهر، میزان اقساط را تعیین خواهد کرد.

 

نفقه - تعریف، میزان و شرا یط پرداخت

نفقه به معنای تامین نیازهای مالی زن توسط شوهر است و شامل هزینه‌های زندگی زن مانند مسکن، خوراک، پوشاک، دارو و درمان و سایر نیازهای متعارف او می‌شود. نفقه در حقوق اسلامی و قوانین مدنی ایران به عنوان یک تکلیف برای شوهر شناخته شده است و زن حق دارد این هزینه‌ها را از شوهر خود مطالبه کند.

تعریف نفقه

نفقه عبارت است از تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن که باید توسط شوهر تامین شود. این نیازها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. خوراک و پوشاک
2. مسکن
3. هزینه‌های بهداشتی و درمانی
4. هزینه‌های تفریحی و فرهنگی (در حد عرف)

میزان نفقه

میزان نفقه به چند عامل بستگی دارد:

1. وضعیت مالی و اجتماعی شوهر: وضعیت مالی و درآمد شوهر یکی از عوامل تعیین کننده میزان نفقه است. به طور کلی، شوهر موظف است به تناسب توانایی مالی خود نفقه بپردازد.
2. نیازهای زن: نیازهای زن و شرایط زندگی او نیز در تعیین میزان نفقه مؤثر است. این نیازها باید متناسب با وضعیت اجتماعی و فرهنگی او باشد.
3. عرف و عادات محلی: در برخی موارد، عرف و عادات محلی نیز می‌تواند بر میزان نفقه تأثیرگذار باشد.

شرایط پرداخت نفقه

برای پرداخت نفقه، برخی شرایط و الزامات وجود دارد:

1. تمکین زن: نفقه زمانی به زن تعلق می‌گیرد که زن از شوهر خود تمکین کند. تمکین به معنای اطاعت زن از شوهر در اموری است که مطابق با عرف و قانون باشد. اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند (مثلاً بدون دلیل منزل مشترک را ترک کند)، شوهر می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند.
2. در حال عقد بودن: نفقه از زمان عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و حتی اگر زن و شوهر هنوز زندگی مشترک خود را آغاز نکرده باشند، شوهر موظف به پرداخت نفقه است.
3. زندگی مشترک: نفقه بیشتر در دوران زندگی مشترک مطرح می‌شود. البته در صورتی که زن و شوهر در دوران عقد جدا از هم زندگی کنند، زن همچنان حق نفقه دارد.

 

تفاوتهای حقوقی بین مهریه و نفقه

مهریه و نفقه هر دو از حقوق مالی زن در ازدواج هستند، اما از جنبه‌های مختلفی تفاوت‌های اساسی دارند. این تفاوت‌ها در ماهیت، نحوه پرداخت، زمان تعلق، شرایط قانونی، و موارد دیگر دیده می‌شوند. در ادامه، تفاوت‌های حقوقی بین مهریه و نفقه بررسی می‌شوند:

ماهیت حقوقی

1. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و می‌تواند به صورت پول، ملک، طلا، یا هر چیز ارزشمند دیگری باشد. مهریه یک تعهد مالی است که شوهر باید به زن پرداخت کند و زن می‌تواند در هر زمان آن را از شوهر مطالبه کند.
2. نفقه شامل هزینه‌های زندگی زن (مانند مسکن، خوراک، پوشاک، درمان و سایر نیازهای ضروری) است که شوهر موظف به تأمین آن‌هاست. نفقه به زن تعلق می‌گیرد تا زمانی که زندگی مشترک برقرار است و زن از شوهر خود تمکین می‌کند.

زمان تعلق

1. مهریه به محض عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و زن می‌تواند بلافاصله آن را مطالبه کند، حتی اگر زندگی مشترک هنوز آغاز نشده باشد. مهریه در هنگام طلاق، مطالبه قبل از طلاق، یا حتی در طول زندگی مشترک قابل دریافت است.
2. نفقه به زن در طول زندگی مشترک تعلق می‌گیرد و در صورتی که زن تمکین کند (از وظایف زناشویی و زندگی مشترک پیروی کند). نفقه پس از طلاق در موارد محدودی (مانند نفقه ایام عده) پرداخت می‌شود.

شرایط پرداخت

1. پرداخت مهریه به وضعیت زن و تمکین او وابسته نیست. حتی اگر زن تمکین نکند، همچنان حق مطالبه مهریه را دارد. مهریه می‌تواند به صورت یکجا یا به شکل اقساط (با توافق یا حکم دادگاه) پرداخت شود.
2. پرداخت نفقه مشروط به تمکین زن است. اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند، شوهر می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند. نفقه معمولاً به صورت دوره‌ای (ماهانه) پرداخت می‌شود.

مبنای قانونی

1. مهریه بر اساس توافقی است که در زمان عقد نکاح بین زوجین انجام می‌شود و در عقدنامه ثبت می‌گردد. این توافق می‌تواند شامل مبلغ یا نوع مهریه باشد و تحت حمایت قانون قرار دارد.
2. نفقه بر اساس قانون مدنی و وظایف شرعی شوهر تعیین می‌شود. میزان نفقه به وضعیت مالی شوهر و نیازهای متعارف زن بستگی دارد و عرف اجتماعی نیز در تعیین آن نقش دارد.

رویه قضایی

1. مطالبه مهریه می‌تواند از طریق دادگاه یا اجرای ثبت صورت گیرد. در صورت صدور حکم به نفع زن، شوهر موظف به پرداخت مهریه می‌شود و در صورت عدم پرداخت، اموال او توقیف خواهد شد.
2. مطالبه نفقه فقط از طریق دادگاه انجام می‌شود. زن باید از طریق دادگاه خانواده درخواست خود را ثبت کند و دادگاه پس از بررسی، میزان نفقه را تعیین می‌کند.

 

اجرت المثل: تعریف و نحوه محاسبه

اجرت‌المثل یکی از حقوق مالی زن است که به ازای کارهایی که زن در منزل انجام می‌دهد و شرعاً موظف به انجام آن‌ها نیست، به او تعلق می‌گیرد. این حق به عنوان یک دستمزد برای خدمات زن در منزل در نظر گرفته می‌شود در واقع اجرت‌المثل یکی از ابزارهایی است که به زنان کمک می‌کند تا ارزش کارهایی که در خانه انجام می‌دهند، به رسمیت شناخته شود.

 

تعریف اجرت‌المثل

اجرت‌المثل در واقع به معنای دستمزدی است که زن به خاطر انجام کارهای خانه، مراقبت از فرزندان و سایر امور مربوط به خانواده که وظیفه شرعی و قانونی او نیست، دریافت می‌کند. طبق قانون، اگر زن بدون قصد تبرع (یعنی بدون نیت بخشش و رایگان کار کردن) این کارها را انجام داده باشد، مستحق دریافت اجرت‌المثل است.

شرایط تعلق اجرت‌المثل

1. انجام کارهای خانه توسط زن: زن باید کارهایی را در خانه انجام داده باشد که شرعاً و قانوناً بر عهده او نبوده است. این کارها شامل نظافت، پخت و پز، نگهداری از فرزندان و موارد مشابه می‌شود.
2. عدم قصد تبرع: زن باید ثابت کند که این کارها را با قصد رایگان انجام دادن (تبرع) انجام نداده است. یعنی نیت زن از انجام این کارها، دریافت دستمزد بوده است، حتی اگر این نیت را به شوهر اعلام نکرده باشد.
3. درخواست زن: زن می‌تواند پس از جدایی (طلاق) یا حتی در دوران زندگی مشترک، درخواست اجرت‌المثل کند. این درخواست معمولاً به عنوان بخشی از درخواست‌های مالی زن در جریان طلاق مطرح می‌شود.

نحوه محاسبه اجرت‌المثل

محاسبه اجرت‌المثل به چند عامل بستگی دارد:

1. میزان کار انجام شده: میزان و نوع کارهایی که زن در منزل انجام داده است، یکی از عوامل تعیین‌کننده میزان اجرت‌المثل است.
2. عرف منطقه: مبلغ اجرت‌المثل معمولاً بر اساس عرف منطقه و دستمزدی که برای انجام این نوع کارها توسط افراد دیگر دریافت می‌شود، تعیین می‌شود.
3. نظر کارشناس: در مواردی که اختلافی وجود داشته باشد، دادگاه می‌تواند با استفاده از نظر کارشناس رسمی دادگستری، میزان اجرت‌المثل را تعیین کند.

 

نحله

نحله نوعی هدیه است که در برخی موارد به زن تعلق می‌گیرد و معمولاً زمانی مطرح می‌شود که طلاق به درخواست شوهر و بدون درخواست و رضایت زن صورت گرفته باشد. در صورتی که دادگاه به این نتیجه برسد که زن در زندگی مشترک دچار سختی و مشکلات زیادی بوده است، به عنوان یک نوع جبران خسارت ممکن است مبلغی را (جدای از مهریه)به عنوان نحله برای او تعیین کند. نحله یک حق قطعی نیست و بر اساس شرایط زندگی مشترک و نظر دادگاه تعیین می‌شود.

 

مشکلات و چالشهای حقوقی زوجه در مطالبه مهریه، نفقه و اجرت المثل

مطالبه حقوق مالی از سوی زن، هرچند قانونی و مشروع است، اما می‌تواند با موانع مختلفی روبرو شود که نیاز به آگاهی و پشتیبانی قانونی مناسب دارد.

 

مشکلات مربوط به مطالبه مهریه

1. عدم توانایی مالی شوهر: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در مطالبه مهریه، عدم توانایی مالی شوهر در پرداخت مهریه است. در بسیاری از موارد، مردان به دلیل ناتوانی مالی نمی‌توانند مهریه را به صورت یکجا پرداخت کنند. این مسئله می‌تواند منجر به درخواست تقسیط مهریه از سوی شوهر و تأخیر در دریافت مهریه توسط زن شود.
2. پنهان کردن اموال: برخی مردان برای فرار از پرداخت مهریه، اموال خود را به نام دیگران منتقل می‌کنند یا آن‌ها را پنهان می‌کنند. این مسئله می‌تواند فرآیند وصول مهریه را با مشکل مواجه کند.
3. طولانی شدن پروسه قضایی: فرآیند قضایی مطالبه مهریه ممکن است به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی، ازدحام پرونده‌ها در دادگاه‌ها و مراحل متعدد رسیدگی، طولانی شود. این مسئله می‌تواند زن را از دریافت به‌موقع مهریه محروم کند.

 

مشکلات مربوط به مطالبه نفقه

1. اثبات عدم پرداخت نفقه: زن باید ثابت کند که شوهرش نفقه را پرداخت نکرده است. این مسئله می‌تواند در مواردی که شوهر ادعا می‌کند نفقه را به صورت غیررسمی و بدون سند پرداخت کرده است، به یک چالش تبدیل شود.
2. عدم تمکین: اگر زن از تمکین (پیروی از وظایف زناشویی و زندگی مشترک) خودداری کند، شوهر می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند. در این صورت، زن باید دلایل موجهی برای عدم تمکین خود ارائه دهد که ممکن است پیچیده و زمان‌بر باشد.
3. طولانی شدن فرآیند قضایی: مانند مهریه، فرآیند قضایی مطالبه نفقه نیز می‌تواند طولانی و پیچیده باشد. این مسئله می‌تواند زن را در شرایط مالی دشواری قرار دهد.

 

مشکلات مربوط به مطالبه اجرت‌المثل

 

1. اثبات انجام کارها بدون قصد تبرع: زن باید ثابت کند که کارهایی که در منزل انجام داده است، با نیت دریافت دستمزد (اجرت‌المثل) بوده و نه به قصد تبرع (بخشش). این اثبات ممکن است با مشکلاتی همراه باشد، به‌ویژه اگر کارها به صورت مستمر و بدون اعلام قصد دریافت دستمزد انجام شده باشند.
2. تعیین میزان اجرت‌المثل: تعیین میزان دقیق اجرت‌المثل یکی از چالش‌های اساسی است. این مبلغ معمولاً بر اساس نظر کارشناس تعیین می‌شود، اما ممکن است نظرات کارشناسان متفاوت باشد و این موضوع منجر به اعتراض طرفین و طولانی‌تر شدن فرآیند قضایی شود.
3. پذیرش ادعای شوهر: در برخی موارد، شوهر ممکن است ادعا کند که زن کارها را به قصد تبرع انجام داده یا اصلاً کاری انجام نداده است. اثبات خلاف این ادعا می‌تواند زمان‌بر و دشوار باشد.

 

مشکلات مشترک و کلی

1. هزینه‌های دادرسی: هزینه‌های دادرسی و هزینه‌های مربوط به وکلا ممکن است برای برخی از زنان سنگین باشد و آن‌ها را از پیگیری حقوق مالی خود منصرف کند.
2. فشارهای خانوادگی و اجتماعی: در برخی موارد، فشارهای خانوادگی یا اجتماعی می‌تواند زن را از پیگیری حقوق مالی خود بازدارد یا او را مجبور به قبول شرایطی کمتر از حق قانونی‌اش کند.
3. طولانی بودن پروسه قضایی: طولانی شدن فرآیندهای قضایی در همه موارد (مهریه، نفقه، اجرت‌المثل) می‌تواند زن را از لحاظ مالی و روانی تحت فشار قرار دهد و دریافت حقوق مالی او را به تعویق اندازد.

 

راهکارهای مقابله با چالش‌ها

1. استفاده از مشاوره حقوقی: زنان می‌توانند با استفاده درست از مشاوره حقوقی به‌طور مؤثرتری از حقوق خود دفاع کنند.
2. تهیه مدارک و شواهد کافی: تهیه مدارک و شواهد کافی برای اثبات ادعاها می‌تواند در کاهش زمان رسیدگی و افزایش شانس موفقیت در پرونده مؤثر باشد.
3. آگاهی از حقوق قانونی: آگاهی از حقوق قانونی و تغییرات احتمالی در قوانین می‌تواند به زنان کمک کند تا از حق خود بهتر دفاع کنند و در مواجهه با چالش‌ها تصمیمات بهتری بگیرند.

 

جمع بندی

حقوق مالی زوجه در قوانین ایران شامل مهریه، نفقه، اجرت‌المثل و نحله است. این حقوق با هدف حمایت از زن در زندگی مشترک و پس از آن تعیین شده‌اند و نقش مهمی در تأمین زندگی زن ایفا می‌کنند. آگاهی از این حقوق و استفاده از خدمات مشاوره حقوقی می‌تواند به زنان کمک کند تا از حقوق خود دفاع کنند و در صورت نیاز اقدامات قانونی لازم را انجام دهند.

جهت مشاوره با وکیل، می‌توانید از طریق تلفن ثابت با شماره 9099070192  و از طریق موبایل با شماره 02175189000   تماس حاصل فرمایید و با کد داخلی 7205 به مشاور مربوطه (محمد عشوری) متصل گردید . 

 

سوالات متداول

مهریه چیست و چه زمانی به زن تعلق می‌گیرد؟

مهریه حق مالی زن است که به محض عقد نکاح به او تعلق می‌گیرد و زن می‌تواند در هر زمانی آن را مطالبه کند.

 

نفقه چیست و تحت چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد؟

نفقه شامل هزینه‌های زندگی زن است که به شرط تمکین از شوهر، به زن تعلق می‌گیرد.

 

آیا زن می‌تواند نفقه گذشته را مطالبه کند؟

بله، زن می‌تواند نفقه معوقه (نفقه گذشته) را از شوهر مطالبه کند، حتی اگر در حال حاضر نفقه دریافت نمی‌کند.

 

آیا زن می‌تواند هم‌زمان مهریه و نفقه را مطالبه کند؟

بله، زن می‌تواند هم‌زمان مهریه و نفقه را از شوهر خود مطالبه کند، زیرا این دو حق مستقل از یکدیگر هستند.

 

اجرت‌المثل چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

اجرت‌المثل دستمزدی است که به زن به دلیل کارهای انجام‌شده در منزل بدون قصد تبرع تعلق می‌گیرد و توسط دادگاه بر اساس نظر کارشناس تعیین می‌شود.

 

نحله چیست و در چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد؟

نحله نوعی پرداخت (هدیه) است که در شرایط خاص، مانند طلاق به درخواست شوهر و بدون رضایت زن، به او تعلق می‌گیرد و توسط دادگاه تعیین می‌شود.