طرحواره درمانی به عنوان رویکرد درمانی جدید به تلفیق عناصر موجود در درمان شناختی رفتاری(CBT)، روان تحلیل گری، نظریه دلبستگی و درمان مبتنیبر هیجان میپردازد. در ادامه این مطلب با چیستی طرحواره درمانی و انواع آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
هدف از این رویکرد التقاطی، درمان اختلالهای شخصیت و سایر مشکلات روانشناختی است که به درمان شناختی رفتاری جواب ندادهاند. این روش به طور ویژه برای درمان اختلال شخصیت، مفید است.
شما در طول طرحواره درمانی با همکاری یک درمانگر به شناخت و اصلاح طرحوارههایتان میپردازید که گاهی اوقات طرحوارههای ناسازگار اولیه نامیده میشوند.
طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی نوعی از درمان است که طرحوارهها را هدف قرار میدهد. طرحواره درمانی اصطلاحی است که از نظر بالینی برای توصیف و تغییر الگوهای تفکر ناسازگار استفاده میشود. الگوهایی که میتواند باعث شود فردی درگیر رفتار ناسالم شود یا برای حفظ روابط تلاش غیر منطقی کند. تصور میشود که این طرحوارههای ناسازگار در دوران کودکی ایجاد میشوند، به ویژه در کودکانی که نیازهای عاطفی و فیزیکی آنها برآورده نشده است.
طرحوارههای ناسازگار همچنین ممکن است در کودکانی ایجاد شوند که حمایت بیش از حد گرفتهاند یا والدین آنها مرزهای مناسبی را رعایت نکردهاند. در بزرگسالی، تصور میشود که این طرحوارهها به شیوههای منفی بر افکار و اعمال فرد تأثیر میگذارند که منجر به رفتارهایی مانند اجتناب، جبران بیش از حد یا از خودگذشتگی بیش از حد میشود. این رفتارها به نوبه خود میتوانند بر روابط و رفاه عاطفی تأثیر منفی بگذارند.
هدف طرحواره درمانی این است که به فرد کمک کند رفتار خود را بشناسد، علتهای زمینهای را درک کند و افکار و رفتارهای خود را تغییر دهد تا بهتر بتواند با چالشها یا احساسات به روشهای سالم و سازنده کنار بیاید. این شیوه درمان، عناصر درمان شناختی رفتاری (CBT)، روانکاوی، گشتالت درمانی و رویکردهای مرتبط را ترکیب میکند. اگرچه این یک روش درمانی نسبتاً جدید است، اما مطالعات کوچکی که تاکنون انجام شده، نشان میدهد که طرحواره درمانی میتواند مؤثر باشد.
با این حال، از آنجایی که هنوز اطلاعات درباره این روش درمان نسبتاً محدود است، برخی از محققان هشدار میدهند که برای تعیین اثربخشی آن و شرایطی که آن را کم و بیش اثربخش میکنند، به تحقیقات بیشتری نیاز است.
نیازهای اصلی یک کودک در طرحواره درمانی
یکی از عوامل مهم در رشد طرحواره (یا همان تله های زندگی) ، عدم تأمین نیازهای هیجانی اصلی شما در کودکی است.
این نیازها شامل موارد زیر هستند:
- حس امنیت و دلبستگی ایمن به دیگران
- حس هویت فردی و استقلال
- آزادی در بیان احساسات و بیان خواسته خودتان از دیگران
- توانایی بازی کردن و فعالیت خودجوش
- داشتن ایمنی و محدودیتهای متناسب با سن
در طول رشد ما در دوران کودکی ۴ نوع از تجارب منفی هم در ایجاد طرحواره نقش دارند:
- نیازهای تأمین نشده: در هنگامیکه مراقب شما بیعاطفه است یا نیازهای هیجانی اصلی شما برآورده نمیشود؛ این تجربه حاصل میشود.
- آسیب دیدن یا قربانی شدن: کودک در این موقعیتها در معرض آزار، تروما یا تنشهای مشابه قرار میگیرد.
- داشتن آزادی بیش از حد یا فقدان محدودیت: والدین در چنین شرایطی، بیش از حد از کودک حمایت و طرفداری میکنند. در نتیجه محدودیتهای چندانی برایش قائل نمیشوند.
- همانندسازی انتخابی و درونسازی: کودک در اینجا برخی از نگرشها یا رفتارهای والدین را جذب میکند. برخی از آنها معرف شخصیت او شده و برخی دیگر را درونسازی میکند. برخی از این همانندسازیها و درونسازیها به طرحواره تبدیل شده و برخی دیگر به ذهنیتها تبدیل میشوند که تحت عنوان روشهای مقابله نام دارند.
۱۸ طرحواره مختلف در طرحواره درمانی
طرحوارهها در دوران کودکی رشد میکنند و به طور معمول در مقابل تغییر مقاوم هستند. طرحوارههای مدیریت نشده؛ باعث ایجاد الگوهای منفی تقویت شونده از طریق تعاملات ناسالم میشوند.
هنگامی که طرحوارهای را پرورش میدهید؛ این طرحواره در تلاش برای پیشگیری از تنش هیجانی به طور ناهشیار روی افکار و اقدامات شما اثرگذار است. شاید این روش، مفید به نظر برسد ولی روشهای مقابلهای حاصل از طرحوارهها غالباً ناسالم و مضر هستند.
اغلب مردم بیش از یک طرحواره میسازند.
کارشناسان این حوزه، ۱۸ طرحواره مختلف را شناسایی کردهاند؛ ولی تمامی آنها در قالب پنج طبقه زیر جای میگیرند:
طرحواره حوزه بریدگی و طرد
- رهاشدگی و بیثباتی
- بیاعتمادی و بدرفتاری
- محرومیت هیجانی
- نقص و شرم
- انزوای اجتماعی
طرحواره های حوزه خودگردانی مختل شده
- احساس وابستگی و بیکفایتی
- آسیب پذیری به ضرر و بیماری
- خود تحول نیافته یا گرفتار
- احساس شکست
طرحواره های حوزه خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی
- احساس استحقاق و بزرگمنشی
- خویشتنداری و خودانضباطی ناکافی
- انواع طرحواره حوزه دیگر جهتمندی
- اطاعت
- ایثار
- پذیرش جویی و جلب توجه
طرحواره های حوزه خودانگیختگی ناکافی
- منفیگرایی و بدبینی
- بازداری هیجانی
- معیارهای سرسختانه، عیبجویی افراطی
- تنبیه
طرحواره ها چگونه کار می کنند؟
برای فردی که در یک یا چند مورد از این تلهها گرفتار شده چه اتفاقی میافتد؟ در روزهای خوب و خوش زندگی، شاید هیچی.
اما یک نشانه کوچک برای برانگیختن تجربیات ناخوشایند اولیه کافی است. همان تجاربی که در ابتدا منجر به شکل گیری تلهها شد. این طرحواره به یکباره مانند یک بمب ساعتی روشن میشود و صاحبش را در طوفانی از افکار بدبینانه، احساسات دردناک، احساسات ناخوشایند بدنی فرو میبرد. شبیه افکار و احساساتی که در گذشته تجربه کرده است. وقتی این اتفاق میافتد، میگوییم «ذهنیت طرحوارهای» وجود دارد.
برخی از ذهنیتهای طرحوارهای باعث میشود که احساس کنید کودکی آزرده، عصبانی یا نازپرورده هستید. در برخی از ذهنیتها، شما مانند والدین سختگیر و بیانصافی هستید که زمانی داشتهاید. برخی از ذهنیتها نیز از شما فردی عاقل میسازد و میتوانید از خودتان حمایت کنید.
ذهنیت های طرحواره چیست؟
ذهنیت در طرحواره درمانی یک دیدگاه موقتی است که شامل وضعیت عاطفی فعلی شما و نحوه برخورد با آن است. به عبارت دیگر، طرز تفکر شما ترکیبی از طرحوارههای فعال و سبکهای مقابلهای است. علائم مفید (سازگار) یا مضر (ناسازگار) هستند. ذهنیتهای طرحواره به درمانگران اجازه میدهد طرحوارهها را طبقهبندی کنند تا بتوانند آنها را به صورت شرایط ذهنی و نه به عنوان ویژگیهای فردی تفسیر کنند.
ذهنیت های طرحواره را می توان به چهار دسته تقسیم کرد:
- ذهنیتهای کودکانه که با احساسات و رفتارهای کودکانه مشخص میشود.
- ذهنیت مقابلهای ناکارآمد در پیشگیری از تنش هیجانی مفید است. اما در نهایت، آنها این طرحواره را تقویت میکنند.
- ذهنیتهای والدینی ناکارآمد که شامل درونسازی ندای منتقد، مطالبهگر و خشونتآمیز والدین است.
- ذهنیت بزرگسال سالم خود را به شیوهای سالم و موثر بیان میکند. این ذهنیت به تنطیم سایر ذهنیتها از طریق تعیین محدودیتها میپردازد.
جمع بندی
همه ما در زندگی با طرحوارههای ناسازگاری دستوپنجه نرم میکنیم که گاهی در موقعیتهای حساس گریبان ما را میگیرند و روح و روانمان را بازی میدهند. بسیاری از ما ممکن است از این تلهها هیچ اطلاعی نداشته باشیم و مدام از طرف آنها آزرده شویم بدون آنکه بدانیم چرا! طرحواره درمانی میتواند به ما کمک کند تا این تلهها را شناسایی کرده و آنها را درمان کنیم. ما سعی کردیم در این مقاله اطلاعات مفیدی را درباره این روش با شما در میان بگذاریم. خوشحال میشویم نظر شما را نیز در اینباره بدانیم.
خانم سوسن نصیرزاده مشاور و متخصص روانشناسی، طرحواره درمانی و آموزش مهارتهای زندگی هستند، و با توجه به سوابق زیادی که در زمینههای مختلف درمانگری دارند میتوانند بهترین راهکارها و راه حلها را از طریق مشاوره تلفنی به شما ارائه دهند که مشکلات خود را برطرف نمایید.
سوالات متداول
طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی نوعی رویکرد جدید و یکپارچه درمانی است که عناصری از درمان شناختی- رفتاری، روانکاوی، تجربی، درمان متمرکز بر هیجان و ... را ترکیب میکند. هدف این رویکرد، درمان اختلالات شخصیت و انواع بیماریهای مربوط به روان است.
طرحواره درمانگر چه میکند؟
طرحواره درمانگر با استفاده از روش طرحواره درمانی، طرحوارههای ناسازگار افراد را شناسایی کرده و به درمان آنها میپردازد.
1
