بسیاری از ما میدانیم که چطور با دوستان و اطرافیانمان مهربان باشیم. زمانی که احساس میکنیم فردی به حمایت بیشتر و همدلی نیاز دارد، غالبا به طور ناخودآگاه سعی میکنیم نکات مثبت او را به خودش یادآور شویم؛ با آرامش به او اطمینان خاطر داده و او را به سمت فعالیتهایی که برایش آرامش دهنده و لذتبخش هستند، سوق دهیم. اما آیا ما با خودمان هم همیشه مهربان هستیم؟ زمانی که در موضوع مهمی شکست میخوریم یا به لحاظ اجتماعی طرد میشویم یا رابطه مهمی را از دست میدهیم، با مشکلاتمان مشفقانه برخورد میکنیم؟ یا دچار خود سرزنشگری و احساس شرم میشویم؟
زمانی که یک نفر ما را ناراحت میکند، چه؟ درست است که بخشایش به معنای چشمپوشی از خطای دیگران یا خودمان نیست، اما آنجا که لازم است ببخشیم، آیا میتوانیم مشفقانه با این مسئله برخورد کنیم؟
در اوایل دهه 2000 میلادی، پروفسور پاول گیلبرت (Paul Gilbert)، رواندرمانگر بریتانیایی، متوجه شد که نوع رابطه ما با خودمان (و البته با دیگران) میتواند تاثیر عمیقی بر سلامت روانیمان داشته باشد و بر همین اساس، شکل جدیدی از درمان روانشناختی را تدوین کرد؛ در این مقاله خانم سوسن نصیرزاده مشاور خانواده به طور کامل مفاهیم مرتبط با درمان مبتنی بر شفقت یا شفقت درمانی را بررسی میکند. پس با ما همراه باشید.
شفقت درمانی چیست؟
درمان متمرکز بر شفقت (CFT) افراد را در درمان به شفقت و مهربانی نسبت به خود و دیگران تشویق میکند و کمک میکند تا از نظر روانی و عاطفی بهبود یابند. شفقت، هم نسبت به خود و هم نسبت به دیگران، پاسخی عاطفی است که به اعتقاد بسیاری از افراد جنبه اساسی سلامتی است و توسعه آن اغلب ممکن است منجر به بهبود سلامت روحی و روانی شود.
نف (2003، 2007) شفقت را اینطور تعریف میکند: «گشوده بودن و همراه شدن با رنج های خود، تجربهی حس مراقبت و مهربانی نسبت به خود، اتخاذ نگرش غیرقضاوتی و همراه با درک و فهم نسبت به بیکفایتیها و شکستهای خود و تشخیص اینکه تجربهی فرد بخشی از تجربهی بشری است.»
هدف شفقت درمانی
شفقت درمانی به ما کمک میکند تا تصورات منفی را که زاییده مغزمان هستند، کنار بگذاریم. تفکراتی مانند خود انتقادی، خود سرزنشگری و قضاوت. همچنین شفقت درمانی سبب میشود نسبت به خود و دیگران شفقت و مهر بورزیم تا بتوانیم در مسیر یکی از رویاهای بشر که آرامش ذهن است گامی برداریم. هدف این رویکرد کمک به بهبود روانی و هیجانی افراد به وسیله تشویق کردن آنها به مشفق بودن با خودشان و دیگران است.
مواردی که میتوان از شفقت درمانی استفاده کرد
مشقت درمانی برای بیماری مبتنی بر شرم استفاده میشود ولی پژوهشها نشان میدهد که این روش برای مشکلاتی نظیر: ترک سیگار، چاقی، اختلالات شخصیت، درمان روان گسیختگی، موثر است.
تفاوت شفقت درمانی با اکت (ACT)
اکت درمانی روی فرآیندهای توجه آگاهی، پذیرش و تعهد، با تمرکز بر روی رشد شخصی و هیجانی تاکید کرده، ولی شفقت درمانی روی کسب شفقت، تمرینهای تمرکز، و اقدام مشفقانه تاکید دارد.
در درمان مبتنی بر شفقت چه می گذرد؟
درمان مبتنی بر شفقت، رویکرد درمانی نسبتا جدیدی است و با هدف کمک به افرادی شکل گرفته است که در نتیجه تجربه سوءاستفاده، بدرفتاری و یا مورد غفلت واقع شدن، با خودسرزنشگری و احساس شرم دست و پنجه نرم میکنند. این درمان به مراجعان میآموزد که با پرورش شفقت ورزی نسبت به خود و دیگران، خُلقشان را تنظیم کرده و به احساس امنیت و آرامش و پذیرش خود، به همان شکلی که هستند، برسند.
فنون مورد استفاده در این درمان مشابه فنون درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی است؛ در هر دو رویکرد، توجه به لحظه حال، ارتباط ذهنـبدن و آگاهی از این ارتباط تمرین میشوند.
برای دستیابی به اهداف درمان مبتنی بر شفقت، درمانگر در ابتدا، درباره تکامل مغز انسان، شکلگیری خود (self) و سیستمهای تنظیم هیجان به مراجع توضیحاتی ارائه میدهد. طبق نظر گیلبرت، مهم است که مراجع بداند که آشفتگیهای سیستمهای تنظیم هیجان موجب میشوند که فرد بیش از حد روی خطرات و تهدیدات متمرکز شده و به نیاز خود مبنی بر آرمیدگی و همچنین احقاق حقوقش بیتوجه شود.
چند تمرین ساده از نظر شفقت درمانی
۱-شفقت درمانی میگوید، هنگام درد کشیدن چند نفس عمیق بکشید دست خود را روی قلبتان بگذارید و با خود بگویید که من در این لحظه در حال درد کشیدن هستم.
من الان در حال درد کشیدن هستم، من الان مشکلم را احساس میکنم ولی میدانم که انسانهای بیشماری در این این لحظه این مشکل را دارند و در این درد آنها با من مشترک هستند.
این کار کمک زیادی به فرد میکند و فرد این را متوجه میشود که تنها نیست و درد و رنج بخشی از زندگی هستند.
۲-سعی کنیم در مواقع درد و رنج، درد و رنجمان را بپذیریم که این پذیرفتن به معنای تسلیم بودن در برابر عامل درد نیست، بلکه به این معنی است که از درد خودمان فرار نکنیم و یا سعی نکنیم که آن را سرکوب کنیم.
این کار نیز باعث میشود که بدانیم ما تنها در این دنیا درد نمیکشیم.
۳-در مواقع درد، در ذهن خود فرض کنیم یک آدم صبور، مهربان، آرامش بخش با درک بسیار بالا وجود دارد که ما را هیچ قضاوتی نمیکند، چنین فردی را در آغوش میگیریم و درباره تمام مشکلاتمان با اون صحبت میکنیم.
این تمرین باعث میشود آن بخشی از وجود ما که ناراحتی و درد دارد و احساس تنهایی میکند به آرامش برسد.
شاید این سوال پیش آید که تصور چنین فرد خیالی ای چه سودی دارد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت در بسیاری از مواقع که احساس درد و رنج داشتیم آیا همین تصور کردن و انتقادات خیالی نبودند که فرد را به ویرانی کشاندند؟ بنابراین میتوانیم نتیجه بگیریم که تصور و خیال خیلی تاثیر گذار هستند. حال هدف شفقت درمانی این است که از جنبه مثبت تخیل شما استفاده کند.
۴-در مواقع درد و رنج به جای آن که خود را سرزنش کنید سعی کنید لحظاتی را به یاد آورید که دیگران به شما محبت میکردند.
و حال آنها را تصور کنید که به سمت شما میآیند و در این درد به شما کمک کنند و خود را به گونهای تصور کنید که در حال دریافت انرژیهای مثبت از طرف این افراد هستید و از این طریق سعی کنید تلقینها و تصویر سازیهای مثبت را در ذهن خود افزایش دهید.
افکار منفی همیشه در ذهن ما وجود دارند و ذهن ما این قدرت را دارد که ما را فریب دهد، بارها پیش آمده که درباره پیامد کاری نگران باشیم و پس از مدتی متوجه شدیم که نگرانیهای ما بیهوده بودهاند.
درمان مبتنی بر شفقت برای چه مشکلاتی مناسب است؟
این رویکرد درمانی میتواند به تمام مراجعانی که مشکلات هیجانی طولانی مدت مربوط به احساس شرم و همچنین خودسرزنشگری و ناتوانی در رفتارهای مهربانانه و مشفقانه نسبت به خود و دیگران دارند، کمک کند.
اختلالات روانشناختی مشخصی که میتوانند از این درمان بهرهمند شوند شامل اختلالات اضطرابی و خلقی، اختلالات شخصیت، خوردن، احتکار وسواسی و حتی روانپریشی است و افرادی که درگیر چالشهایی مثل خشم مکرر و مخرب، تصویر بدنی نامناسب از خود و مشکلات رابطهای هستند نیز میتوانند از این درمان، نتایج خوبی بهدستآورند. درمان مبتنی بر شفقت تا به حال برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان و در جلسات درمان فردی و گروهی مورد استفاده قرار گرفته است.
میزان اثرگذاری درمان مبتنی بر شفقت
از آنجا که این رویکرد درمانی، نسبتا جدید است، هنوز برای پژوهش پیرامون اثرگذاری و فواید آن جای کار زیادی وجود دارد. با این حال، پژوهشها تا الان توانستهاند کارآمدی آن را در درمان اختلالاتی مثل وسواس احتکار و همچنین اختلالات مربوط به خوردن و شخصیت و روانپریشی تایید کنند.
حرف آخر در باب شفقت
در آخر این نوشتار هم دوست دارم این نکته را یادآوری کنم: فراموش نکنید که خطا و شکست، از تجارب اجتناب ناپذیر زندگی بشر هستند؛ آنچه مهم است جلوگیری از آنها نیست، بلکه چگونگی تفسیر و برخورد با آنهاست. تمرینات و نکاتی که در این نوشتار در باب درمان مبتنی بر شفقت آورده شد، خلاصهای بود که پنداشتم شاید بتواند در تغییر نگاه ما نسبت به خطاهای خودمان و دیگران موثر واقع شوند.
و البته به یاد داشته باشید که هر گاه احساس کردید در این زمینه به کمک حرفهای نیاز دارید، میتوانید از طریق مشاور تلفنی رایگان با خانم سوسن نصیرزاده کارشناس ارشد روانشناسی ارتباط برقرار کنید.
2
