مدیریت و پیشگیری از انحرافات اجتماعی در نوجوانان: تجربه‌ای از مشاوره تلفنی

من یاسمن جعفری مشاور کودک و نوجوان هستم و می‌خواهم درباره تجربه یکی از مراجعینم صحبت کنم. محمد، نوجوان ۱۵ ساله‌ای بود که تازه از کانون اصلاح و تربیت آزاد شده بود. او با سر تراشیده و زخم‌های عمیقی که بر روی سرش دیده می‌شد، به اتاق من آمد. رفتارهایش به وضوح نشان می‌داد که نمی‌تواند آرام بنشیند و دائم در حال جویدن ناخن‌هایش بود. این نوجوان با تجربه‌های تلخی در گذشته و زخم‌های روانی بزرگی به من مراجعه کرده بود.

محمد از همان سنین کودکی با مشکلاتی مواجه بود که به موقع تشخیص و درمان نشده بود. مادرش برای من توضیح داد که چگونه او در سن ۱۰ سالگی به دلیل دزدی از یک مغازه دچار مشکلات فراوانی شد و از آن زمان به بعد درس و مشق را رها کرد. مشکلات او نه تنها زندگی خودش، بلکه زندگی والدینش را نیز تحت تاثیر قرار داده بود.

علائم اولیه مشکلات روانی در کودکان

محمد در کودکی علائمی از بیش فعالی و اختلال یادگیری ریاضی نشان می‌داد. او قادر به تمرکز نبود و در مدرسه نیز عملکرد ضعیفی داشت. اما این مشکلات به دلیل عدم توجه والدین و عدم مراجعه به مشاوران حرفه‌ای تشدید شد. خانواده‌اش به جای جستجوی کمک تخصصی، او را سرزنش می‌کردند و این موضوع تنها به وخامت وضعیت او دامن می‌زد.

تاثیرات منفی عدم توجه به مشکلات روانی نوجوانان

متاسفانه، مشکلات محمد با گذر زمان شدیدتر شد و به اختلالات دیگری مانند وسواس فکری و عملی و همچنین اختلال سلوک منجر شد. این مسائل نه تنها او را از مسیر زندگی عادی دور کرد بلکه او را به انحرافات اجتماعی و حتی جرم و جنایت کشاند. محمد به دلیل عدم احساس امنیت و اعتماد به والدینش، از طرف دایی‌اش مورد تجاوز قرار گرفت و تصمیم گرفت شخصاً انتقام بگیرد. این تصمیم او را به دنیایی خطرناک و بی‌رحمانه کشاند و در نهایت دستگیر شد.

نقش والدین و مشاوران در جلوگیری از انحرافات اجتماعی

یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شود نوجوانان به مسیرهای انحرافی کشیده شوند، غفلت والدین از مشکلات و نیازهای فرزندان است. در مورد محمد، اگر مشکلات او در کودکی تشخیص داده می‌شد و به درستی درمان می‌گردید، او اکنون درگیر انحرافات اجتماعی نمی‌بود. فرزندپروری صحیح و ارائه مشاوره تخصصی به والدین می‌تواند از بروز بسیاری از این مشکلات جلوگیری کند.

بیشتر بخوانید: بیش فعالی چیست؟ علت‌ها، علائم و درمان

داشتن اطلاعات بیشتر در مورد انحرافات اجتماعی نوجوانان و علت‌های آن شاید بتواند ما را در پیشگیری از گرفتاری فرزندانمان در این مشکلات آگاه‌تر و هوشیارتر کند. افرادی که زندگی آن‌ها به واسطه انحرافات اجتماعی به نابودی کشیده می‌شود از دنیای دوری نیامده‌اند آن‌ها در کنار ما و در همین جامعه زندگی و رشد کرده‌اند و اغلب به واسطه شرایطی که داشتند دچار چنین مسائلی شدند.

مطالعات نشان می‌دهد که پیش‌بینی‌کننده‌های انحرافات اجتماعی به پنج دسته اصلی تقسیم می‌شوند: الگوهای خانواده، جنبه‌های اجتماعی، اجتماعی شدن، قربانی شدن، و عوامل مدرسه و فردی.

مشکلات اجتماعی نوجوانان

اعمال انحرافی فقط به معنی قانون شکنی نیستند، بلکه رفتارهایی هستند که برخلاف هنجارهای اجتماعی یا جمعی هستند که ممکن است عدم تایید اجتماعی یا عدم پذیرش، انزوا و تحریم های اجتماعی و زندان و مجازات را در پی داشته باشند.

آیا افراد منحرف متولد می‌شوند یا جامعه به دلایلی به افراد چنین برچسبی می‌زند؟ شما چی فکر می‌کنید؟

به طور کلی نظریه‌های مختلف انحرافات اجتماعی را به دو صورت انحرافات عمومی که باعث خسارت عمده به جمع زیادی از افراد جامعه می‌شوند و انحرافات جزئی که خسارات جزئی می‌زنند مورد بررسی قرار می‌دهند.

فروید معتقد است که همه کودکان با گرایش به رفتارهای انحرافی متولد می‌شوند، اما تجارب مناسب اجتماعی شدن در طول رشد باعث می‌شود آن‌ها در مسیر صحیح قرار بگیرند. به عقیده بندورا نیز رفتارهای انحرافی آموخته می‌شوند.

پیشگیری از انحرافات اجتماعی

 کودکان یا نوجوانان، به شدت تحت تاثیر محیط اجتماعی خود قرار می‌گیرند، به طوری که جرایم یا انحرافات رخ داده نه تنها تحت تاثیر سبک تربیتی والدین است، بلکه تحت تاثیر شرایط محیطی اجتماعی و رفتارهای هنجاری نامنظم در زندگی اجتماعی نیز قرار می‌گیرد.

 این امر ناشی از عوامل مختلفی از جمله شرایط اجتماعی، روابط، اقتصاد مسائل سیاسی، فرهنگ، سبک زندگی، شرایط خانوادگی و تغییر هنجارها است که به طور مستقیم و غیرمستقیم در افزایش میزان جرم و جنایت نقش دارند.

در دوره نوجوانی، تأثیر دوستان بر انحرافات اجتماعی، غالباً بیشتر از فرزندپروری است. محیط اجتماعی یعنی زندگی خارج از خانواده هسته‌ای، همسالان، همسایگان و سایر بستگان، شرایط جامعه، روابط در جامعه، شرایط اقتصادی، سیاسی، فرهنگ، سبک زندگی، هنجارها و قوانین جامعه، که همگی در شکل‌گیری شخصیت کودک و گرایش به سوی انحرافات اجتماعی موثر هستند.

الگوهای رفتاری والدین به طور مستقیم یا غیرمستقیم توسط کودکان آموخته و تقلید می‌شود. کودکان نحوه رفتار صحیح، صحبت کردن، ابراز امیدها، خواسته‌ها و انتقادات والدین از یکدیگر، پاسخگویی و حل مشکلات و ابراز احساسات را تقلید می‌کنند.

انحرافات اجتماعی علاوه بر ناهمنوایی با ارزش‌های انسانی، شامل رفتـار پرخاشـگرانه و تخریب، سرقت، تخريب اموال عمومي، كلاهبـرداري، سـيگار كشيدن، ناهمنوايي فرهنگـي، ايـستادگي در مقابـل حـرف والـدين، ايجـاد مزاحمـت تلفنـي، كجـروي اخلاقـي، كجروي فرهنگي، روابط نامشروع جنسي، قتل، دعوا و ايـجاد ضـرب و جـرح، استفاده، نگهداري، جابجايي و خريد و فروش مواد مخدر و مخالفت با قوانين می‌شود.

علائم انحرافات اجتماعی در نوجوانان

كجروي و بزهكاري نوجوانان تحت تأثير عواملي همچون متغيرهاي زير مي‌باشد:

عوامل فردي مثل جنس، سن، محل تولد، نـوع و سطح آرزوهاي نوجوان براي آيندة شغلي، تحصيلي  و همچنین عوامل خانوادگي همچون پايگاه اجتماعي خانواده، سـطح درآمـد ماهيانـة خـانواده، ميزان بهره‌مندي از امكانات زندگي، مسكن، سطح تحصيلات والدين، درجـة مذهبي بودن والدين در زندگي، مهاجر بودن، نحـوة گـذران اوقـات فراغـت، ميزان گسيختگي خانواده می‌باشد.

 همچنین عوامل مربوط به گروه‌های دوستان مثل ميزان تماس افراد با دوستان كجرو، عـضويت در گروه‌هاي بزهكار، مدت زماني كـه نوجوان با دوستانش براي خيابان‌گردي صرف مي‌كند؛ وضعيت گروه دوستان از نظر سني، سـابقة دستگيري، محكوميت، سيگاري و اهـل دود و دم بـودن، تعـداد دوسـتان دسـتگير شـده، تعـداد دوستان معتاد، تشويق دوستان فرد به انجام كار خلاف، دوستي با افراد غيرهمجنس در انواع انحرافات اجتماعی موثرند.

 عوامل مربوط به تحصیل مثل وضعيت بد تحصيلي، ميزان عدم تعلق بـه مدرسـه، شـركت نکـردن در فعاليت‌هاي غيردرسي مدرسه؛ علاقة شديد به تعطيلي مدرسه، ميزان توافق يا تضاد ارزشي بين خانواده و مدرسه نیز از عوامل انحرافات اجتماعی می‌باشد.

از نظر جنسیت به طور کلی از آنجايي كه عموماً در اكثر جوامع به طور تاريخي مردان از منابع قدرت بيشتر در عين نظارت كمتر برخوردار بوده‌اند، احتمال ريسك‌پـذيري و در نتيجه ارتكاب عمل بزهكارانه و انحراف رفتاري در ميان آن‌هـا بيـشتر بـوده.

نقش والدین در پیشگیری از انحرافات

برای پیشگیری از انواع انحرافات در فرزندان بهترین کار این است که والدین فرزندپروری صحیح، تربیت جنسی متناسب با سن کودک،  نحوه صحیح رفتار با نوجوان، مسائل مربوط به روابط دختر و پسر در نوجوانی، اختلالات اضطرابی و اشکال اختلال یادگیری را بیاموزند تا بتوانند در صورت مشاهده علائم آن‌ها در کودکشان به سرعت وارد عمل شوند.

وضعیت روابط والدین نیز در درگیری فرزندان انحرافات نوجوانی بسیار موثر است. اختلافات والدین سبب غفلت آن‌ها از وضعیت فرزندان شده و ممکن است آن‌ها را به کام انحرافات اجتماعی بکشد. اعتیاد، طلاق، محیط نامناسب زندگی، اجتناب از آمزش‌های جنسی متناسب و غفلت از فضای مجازی که کودکان و نوجوانان در آن هستند و ... به راحتی می‌توانند مسیر زندگی نوجوان را منحرف کنند.

نتیجه‌گیری

تجربه محمد نشان می‌دهد که عدم توجه به مشکلات روانی کودکان و نوجوانان می‌تواند نتایج فاجعه‌باری به همراه داشته باشد. والدین باید با دقت بیشتری به رفتارها و علائم کودکان خود توجه کنند و در صورت نیاز، از کمک‌های تخصصی مشاوران کودک و نوجوان مجموعه مشاورین همراه بهره‌مند شوند.

شما می‌توانید جهت مشاوره تلفنی رایگان با یاسمن جعفری مشاور کودک و نوجوان از طریق شماره‌گیری 02175189000 و کد 3297 در ارتباط باشید.

سوالات متداول

انحرافات اجتماعی شامل چه مواردی می‌شود؟

انحرافات اجتماعی علاوه بر ناهمنوایی با ارزش‌های انسانی، شامل رفتـار پرخاشـگرانه و تخريب اموال عمومي، سرقت، كلاهبـرداري، سـيگار كشيدن، ناهمنوايي فرهنگـي، ايـستادگي در مقابـل حـرف والـدين، ايجـاد مزاحمـت تلفنـي، كجـروي اخلاقـي، كجروي فرهنگي، روابط نامشروع جنسي، قتل، دعوا و ايـجاد ضـرب و جـرح، استفاده، نگهداري، جابجايي و خريد و فروش مواد مخدر و مخالفت با قوانين می‌شود.

مدیریت انحرافات اجتماعی نوجوانان چگونه باید اتفاق بیوفتد؟

با شناخت علل زمینه ساز این انحرافات، انواع انحرافات اجتماعی، جلوگیری از بلوغ زودرس، داشتن توجه کافی و تایید و تشویق نوجوان، دادن آموزش‌های کافی، نداشتن انتظارات بیجا، اجازه آزمون و خطا دادن به نوجوان، مشورت با نوجوان در امور زندگی، پررنگ بودن نقش والدین مخصوصا پدر در زندگی، درمان اختلات روانی دوران کودکی و نوجوانی، مدیریت درست خشم و پرخاشگری‌های نوجوانان، ورزش، سرگرمی و تفریحات مناسب در مدیریت بحران‌های نوجوانی کمک کننده خواهد بود.

آیا مشاوره تلفنی و مشاوره آنلاین می‌تواند در زمینه مشکلات اجتماعی نوجوانان کمک کند؟

بله. مشاورین مجموعه مشاورین همراه در مشاوره تلفنی به شما کمک می‌کنند با وضعیت فعلی نوجوان خود بیشتر آشنا شوید و چگونگی کنار آمدن با بحران‌های رشدی دوران نوجوانی را بیاموزید و ارتباط خود را با همسر و فرزندتان بهبود دهید.