ارث یکی از مهمترین مباحث حقوقی در ایران است که در قانون مدنی و سایر قوانین مرتبط به آن پرداخته شده است.
قوانین ارث در ایران بر پایه احکام شرعی و فقهی اسلام تدوین شدهاند و هدف از آنها، تعیین تکلیف اموال و داراییهای متوفی پس از فوت ایشان و توزیع آن بین وراث قانونی به طور عادلانه است.
طبق قانون مدنی ایران، وراث به دودسته تقسیم میشوند:
وراث نسبی:
شامل پدر، مادر، فرزندان، نوهها و جد (پدر پدر) میشود.
وراث سببی:
شامل همسر و زن و شوهر متوفی میشود.
اصول کلی ارث در حقوق ایران
ارث در حقوق ایران بر سه اصل اساسی استوار است:
تفاوت در سهم ارث بر اساس جنسیت و نسبت:
مردان و زنان و همچنین نزدیکان و اقارب دورتر سهم ارث متفاوتی دارند.
الزام به رعایت حقوق وراث:
متوفی نمیتواند با وصیتکردن تمام اموال خود را به یک نفر یا چند نفر اختصاص دهد و حقوق همه وراث باید رعایت شود.
ضرورت پرداخت دیون متوفی:
پیش از تقسیم ارث، بدهیهای متوفی باید از اموال او پرداخت شود.
شرایط وراثت
برای اینکه فردی بهعنوان وارث شناخته شود، باید شرایط زیر را داشته باشد:
حیات در زمان فوت مورث:
وارث باید در زمان فوت مورث زنده باشد.
اهلیت ارث:
وارث باید اهلیت قانونی داشته باشد و مانعی برای ارثبردن نداشته باشد (مانند قتل عمدی مورث توسط وارث).
نسبت خویشاوندی:
وارث باید دارای نسبت خویشاوندی مشروع با مورث باشد.
طبقات وراث
در حقوق ایران وراث به سهطبقه تقسیم میشوند:
طبقه اول:
شامل والدین، فرزندان و نوهها.
طبقه دوم:
شامل اجداد، برادران، خواهران و فرزندان آنان.
طبقه سوم:
شامل عموها، عمهها، داییها، خالهها و فرزندان آنان.
وراث طبقه اول در صورت وجود، ارث را بین خود تقسیم میکنند و نوبت به وراث طبقه دوم و سوم نمیرسد. در صورت نبود وراث طبقه اول، وراث طبقه دوم و در نهایت طبقه سوم ارث میبرند.
میزان سهمالارث
سهم هر یک از وراث از ماترک طبق قواعد و فرمولهای مشخصی در قانون مدنی تعیین شده است.
سهمالارث هر یک از ورثه بر اساس نسبت خویشاوندی و جنسیت او تعیین میشود.
مشاوره با وکیل میتواند به شما در درک دقیقتر این تقسیمبندیها کمک کند.
برخی از مهمترین حالات سهمالارث به شرح زیر است:
ارث زن و شوهر:
در صورت وجود فرزند، سهم شوهر یکچهارم و سهم زن یکهشتم از ماترک است. در صورت عدم وجود فرزند، سهم شوهر نصف و سهم زن یکچهارم از ماترک است.
ارث پدر و مادر:
در صورت وجود فرزند، سهم هر یک از پدر و مادر یکششم از ماترک است. در صورت عدم وجود فرزند، سهم هر یک از پدر و مادر یکسوم از ماترک است.
ارث فرزندان:
سهم پسر دوبرابر سهم دختر است.
ارث نوهها:
درصورتیکه فرزند متوفی در قید حیات نباشد، نوهها به نمایندگی، سهم فرزند متوفی را به ارث میبرند.
ارث جد یا جده:
درصورتیکه تنها وارث متوفی جد یا جده باشد و وارث دیگری وجود نداشته باشد، تمام ماترک به جد یا جده میرسد.
نحوۀ ارثبری
در نظام حقوقی ایران، وراث بر اساس نحوه ارث بری و نوع رابطه وراث با متوفی به دودسته اصلی تقسیم میشوند:
وراث "فرضبَر" و وراث "قرابتبَر"
وراث فرضبَر
وراث فرضبَر افرادی هستند که سهم مشخص و معینی از ارث دارند که در فقه اسلامی و قانون مدنی تعیین شده است. این افراد شامل همسر، والدین، دختران، برادران و خواهران مادری و پدر و مادربزرگ مادری و پدری میشوند.
همسر
سهم همسر از ارث به شرح زیر است:
درصورتیکه متوفی فرزند داشته باشد: همسر یکهشتم از اموال منقول و یکچهارم از اموال غیرمنقول (اراضی) را به ارث میبرد.
درصورتیکه متوفی فرزند نداشته باشد: همسر یکچهارم از اموال منقول و نصف از اموال غیرمنقول (اراضی) را به ارث میبرد.
والدین
هر یک از والدین یکششم از اموال را به ارث میبرند، مگر اینکه متوفی فرزند نداشته باشد که در این صورت سهم آنها بیشتر میشود.
دختران
درصورتیکه تنها یک دختر وجود داشته باشد، نیمی از اموال را به ارث میبرد و اگر دو دختر یا بیشتر باشند، دو سوم از اموال را بهصورت مساوی به ارث میبرند.
برادران و خواهران مادری
هر یک از برادران و خواهران مادری یکششم از اموال را به ارث میبرند.
وراث قرابتبَر
وراث قرابتبَر افرادی هستند که بر اساس نزدیکترین رابطه خونی با متوفی ارث میبرند. این افراد شامل فرزندان، نوهها، برادران و خواهران پدری و مادری و پدر و مادربزرگ پدری و مادری میشوند.
فرزندان
فرزندان ذکور (پسران) دوبرابر فرزندان اناث (دختران) ارث میبرند.
نوهها
درصورتیکه فرزند متوفی در قید حیات نباشد، نوهها سهم فرزند متوفی را به ارث میبرند.
برادران و خواهران پدری و مادری
درصورتیکه نوبت به وراث طبقه دوم برسد و متوفی برادر یا خواهر داشته باشد، آنها بر اساس نسبت خویشاوندی خود ارث میبرند به همان صورت ذکور دوبرابر اناث.
موانع ارث:
قانون مدنی موانعی را برای ارث برشمرده است که در صورت وجود هر یک از آنها، شخص از ارث محروم میشود.
مهمترین این موانع عبارتاند از:
قتل عمد:
هر کس عمداً دیگری را به قتل برساند، از ارث او محروم میشود.
لعان:
مردی که همسر خود را لعان کند، از ارث او محروم میشود.
کفر:
کافر از ارث مسلمین محروم میشود.
زنا:
زنازاده از ارث پدر و مادری که او را به زنا زاییدهاند، محروم میشود.
وصیتنامه
متوفی میتواند حداکثر تا یکسوم از اموال خود را بهموجب وصیتنامه به افراد یا امور خاصی اختصاص دهد و بیشتر از یکسوم در صورتی نافذ است که سایر ورثه رضایت داشته باشند.
وکیل آنلاین میتواند شما را در نوشتن وصیتنامه یاری کند.
وصیتنامه به دو نوع است:
وصیت تملیکی:
وصیتی که بهموجب آن، متوفی بخشی از اموال خود را به دیگری تملیک میکند.
وصیت عهدی:
وصیتی که بهموجب آن، متوفی شخص یا اشخاصی را مکلف به انجام کاری پس از مرگ خود میکند.
وصیتنامه معتبر باید دارای شرایط زیر باشد:
- وصیتنامه بهصورت عادی باید دارای تاریخ و امضای وصیتکننده باشد.
- وصیتنامه رسمی باید بهصورت رسمی در دفترخانه ثبت شود.
- مورد وصیت باید مشروع و قانونی باشد.
پرداخت دیون متوفی
قبل از تقسیم ارث، باید بدهیهای متوفی از اموال او پرداخت شود. پرداخت بدهیها به ترتیب زیر انجام میشود:
هزینه کفنودفن:
اولین و مهمترین بدهی که باید از اموال متوفی پرداخت شود، هزینههای مربوط به کفنودفن اوست.
بدهیهای مالی:
پس از پرداخت هزینه کفنودفن، سایر بدهیهای مالی متوفی به اشخاص حقیقی و حقوقی پرداخت میشود. این بدهیها میتواند شامل وامها، بدهیهای تجاری، مالیاتها و سایر تعهدات مالی باشد.
نفقه:
درصورتیکه متوفی برای پرداخت نفقه به افرادی مانند همسر یا فرزندان خود تعهداتی داشته باشد، این تعهدات نیز از اموال متوفی پرداخت میشود.
بیشتر بدانید: مروری بر روند انحصاروراثت
تقسیم اموال متوفی
پس از پرداخت بدهیها، اموال باقیمانده بین ورثه تقسیم میشود. این تقسیم میتواند بهصورت توافقی بین ورثه انجام شود یا در صورت بروز اختلاف، از طریق دادگاه حلوفصل شود.
وکیل تلفنی میتواند در تمام مراحل تقسیم اموال و انتقال مالکیت به نام ورثه، به شما کمک کند.
مراحل تقسیم اموال شامل موارد زیر است:
تهیه لیست اموال و داراییها:
تمامی اموال و داراییهای متوفی شناسایی و لیست میشوند.
توافق بر سر نحوه تقسیم:
ورثه باید بر سر نحوه تقسیم اموال به توافق برسند. این توافق میتواند بهصورت کتبی ثبت شود.
تنظیم صورتجلسه تقسیم اموال:
صورتجلسه تقسیم اموال باید تهیه و توسط تمامی ورثه امضا شود.
انتقال اموال به نام ورثه
پس از تقسیم اموال، ورثه باید اقدامات لازم برای انتقال مالکیت اموال به نام خود را انجام دهند. این مرحله شامل موارد زیر است:
انتقال مالکیت املاک:
برای انتقال مالکیت املاک، ورثه باید به دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و سند مالکیت را به نام خود ثبت کنند.
انتقال مالکیت خودروها:
برای انتقال مالکیت خودروها، ورثه باید به مراکز شمارهگذاری مراجعه کرده و سند مالکیت خودرو را به نام خود ثبت کنند.
انتقال موجودی حسابهای بانکی:
برای انتقال موجودی حسابهای بانکی، ورثه باید به بانکها مراجعه کرده و موجودی حسابهای متوفی را به حسابهای خود منتقل کنند.
جمعبندی: اهمیت دریافت مشاوره حقوقی در مباحث ارث
قوانین ارث در حقوق ایران که بر اساس موازین فقه اسلامی و قانون مدنی تدوین شدهاند، برای بسیاری از افراد پیچیده و نامفهوم است. این قوانین شامل اصول و مقرراتی است که نحوه توزیع و تقسیم اموال متوفی را بین ورثه تعیین میکند و وراث را به سه طبقه مختلف بر اساس نسبت خویشاوندی و جنسیت دستهبندی میکند. همچنین، اصول کلی ارث، شرایط وراثت، میزان سهمالارث و موانع ارث از موضوعاتی هستند که باید بهدقت مورد بررسی قرار گیرند. از طرفی، اهمیت وصیتنامه و نحوه تقسیم اموال پس از فوت نیز نباید نادیده گرفته شود.
چرا نیاز به مشاوره حقوقی داریم؟
مباحث مربوط به ارث و میراث به دلیل پیچیدگیهای حقوقی و فقهی، نیازمند درک عمیق و آگاهی از جزئیات قانونی هستند. بسیاری از افراد ممکن است ندانند که چگونه باید اموال خود را به درستی تقسیم کنند یا چگونه از حقوق خود دفاع کنند. در چنین شرایطی، مشاوره حقوقی رایگان با یک مشاور حقوقی متخصص یا وکیل آنلاین مانند محمد عشوری وکیل دادگستری میتواند به شما کمک کند تا به بهترین نحو از حقوق خود بهرهمند شوید و از ایجاد هرگونه اختلاف و مشکل حقوقی پیشگیری کنید.
11
