سلامت روان بخشی اساسی در زندگی همه ماست. هر نقشی که در زندگی پذیرفته باشیم، پدر یا مادر، معلم یا مدیر، سلامت روان ما میتواند بر روی عملکرد خودمان، تواناییها و نحوه مقابله با چالشهایمان و همینطور بر زندگی سایر افرادی که در ارتباط با ما هستند تاثیر بگذارد. سلامت روان رابطه تنگاتنگی با سلامت جسمانی و فیزیکی دارد و آن را تحت تاثیر قرار میدهد. بسیاری از بیماریهای ظاهرا فیزیکی ما، ریشههای روانی دارند و تحت تاثیر عملکرد ذهنی ما قرار میگیرند. اضطراب، افسردگی، نگرانی بیش از حد نسبت به آینده و احساس ناامیدی همگی بر روی کارایی و بهداشت روان ما تاثیر میگذارند. برای پاسخ جامعتر به این پرسش که سلامت روان چیست مقاله جامعی را آماده کردهایم و شما را به خواندن آن دعوت میکنیم.
سلامت روان چیست؟
سلامت روان مانند سلامت جسم، حالتی است که در آن روان ما بیشینه عملکرد خود را دارد و در بهترین وضعیت خود به سر میبرد. بر اساس تعریف انجمن روانشناسی آمریکا حالتی ذهنی که با بهزیستی عاطفی، سازگاری رفتاری و اضطراب کم و قابل کنترل همراه است را سلامت روان میگوییم.
افرادی که سلامت روان بالایی دارند روابط سازنده و سالمی را تجربه میکنند، بردباری بیشتری دارند و با چالشها و مشکلات زندگی، به شکل موثرتری روبرو میشوند. این افراد از رفاه هیجانی، عاطفی، روانی و اجتماعی برخوردار هستند و میتوانند اضطراب خود را کنترل کنند.
سلامت روان چه اهمیتی دارد؟
سلامت روان و جسم با یکدیگر در ارتباط هستند و میتوانند بر روی هم تاثیر بگذارند. بنابراین شما هرقدر به سلامت فیزیکی خود اهمیت بدهید و برای تامین آن تلاش کنید، تا زمانیکه از نظر روانی در شرایط سلامتی نباشید نمیتوانید از بابت سلامت کلی خود مطمئن باشید. سلامت روان کمک میکند:
- با اضطراب به شکل موثرتری کنار بیایید،
- روابط خوب و سالمی را تجربه کنید،
- سلامت جسمانی خود را تضمین کنید،
- در جامعه رفتاری سازندهتر داشته باشید،
- نقشی موثر در زندگی خود و دیگران ایفا کنید،
- و خود و پتانسیل خود را بهتر بشناسید.
چالشهای سلامت روان
اتحاد ملی بیماریهای روانی (NAMI) بیان میکند که تقریباً از هر پنج بزرگسال ایالات متحده، یک نفر سالیانه یک مشکل سلامت روان را تجربه میکند. عوامل متعددی وجود دارند که میتوانند بهداشت روان انسان را با چالش روبهرو کنند. برخی از این عوامل عبارتاند از:
۱. تبعیض (Discrimination)
رفتار ناعادلانه و تبعیضآمیز اغلب بهدلیل ویژگیهای شخصی مانند سن، نژاد، قومیت، ناتوانی، گرایش جنسی یا هویت جنسی به وجود میآید. رفتارهای تبعیضآمیز با افزایش اضطراب (Anxiety) و افسردگی مرتبط هستند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با اختلال اضطراب در کودکان، علائم و روشهای درمان
۲. تجربه کردن تروما
تروما (شوک واردشده از یک حادثه) با اضطراب، افسردگی، احساس ناامیدی، تغییرات خلقی مانند افزایش عصبانیت و تحریکپذیری) و همچنین اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) ارتباط دارد.
۳. داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات روانی
تحقیقات نشان میدهد که اختلالات روانیای مانند اختلال کمبود توجه-بیش فعالی (ADHD)، اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)، اختلال افسردگی اساسی (MDD) و اسکیزوفرنی (Schizophrenia) از یک نسل به نسل دیگر منتقل میشوند. عوامل ژنتیکی میتوانند نرخ ابتلا به این اختلالات را افزایش دهند.
۴. درآمد پایین
بالا بودن شاخص فلاکت و درآمد پایین با افزایش سطح استرس، اضطراب و افسردگی ارتباط دارد. علاوه بر این، درآمد پایین میتواند مانعی برای دسترسی افراد به خدمات بهداشت روان مانند مشاوره با متخصصان سلامت روان شود.
۵. ابتلا به بیماری
ابتلا به بیماریهای مختلف، بهویژه بیماریهای مزمن میتواند باعث ایجاد ناراحتیهای روانی مانند افسردگی شود.
۶. دسترسی نداشتن به خدمات بهداشتی
دسترسی به خدمات بهداشتی با تضمین سلامت جسمی و روانی افراد جامعه ارتباط دارد. با این حال، زمانی که افراد نتوانند به مراقبتهای بهداشتی مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند، ممکن است سلامت جسمی و روانی آنها آسیب ببیند.
۷. عزتنفس پایین
عزتنفس پایین اغلب به این معنی است که افراد خودشان را لایق شاد بودن یا داشتن روابط مثبت نمیدانند. افراد با عزتنفس پایین بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به افسردگی، اضطراب و اختلال مصرف مواد هستند.
۸. مهارتهای اجتماعی ضعیف
مهارتهای اجتماعی ضعیف یا پایین با احساس تنهایی و افزایش سطح استرس و پایین آمدن سطح سلامت جسمانی مرتبط است.
۹. ناعدالتی اجتماعی
دسترسی نداشتن به حقوق و خدمات شهروندی بهدلیل ویژگیهای شخصی مانند سن، جنسیت، مذهب، قومیت، نژاد و ناتوانیهای جسمی میتواند سلامت روان را تحتتأثیر قرار داده و خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد.
۱۰. مصرف موادمخدر
مصرف موادمخدر میتواند منجر به افزایش ابتلا به اضطراب، افسردگی و بیخوابی (Insomnia) شود.
تأثیر سلامت روان
وضعیت سلامت روان افراد تأثیر زیاد در کیفیت زندگی آنها دارد. مراقبت از سلامت روان به افراد این امکان را میدهد که به جامعه خود کمک کنند، با استرس کنار بیایید، روابط باکیفیتی داشته باشند و سلامت جسمانی خود را حفظ کنند. همچنین، بهداشت روان میتواند به افراد کمک کند تا در تمام جنبههای مختلف زندگی، پتانسیل و استعداد خود را شکوفا کنند.
همانطور که اشاره شد بهبود سلامت روان با بهبود سلامت جسمانی نیز مرتبط است. تحقیقات نشان دادهاند که بهداشت روان بالا میتواند خطر حملات قلبی و سکته را نیز کاهش دهد. از سوی دیگر، سلامت روان پایین میتواند منجر به افزایش استرس، مشکلات خواب (Sleep Problems)، سیگار کشیدن و مصرف مواد، احساس فشار، مشکل در حفظ روابط و عزتنفس پایین شود.
چگونه سلامت روان خود را بهتر کنیم؟
در این بخش از مقاله به راهکارهایی اشاره میکنیم که برای ارتقا سلامت روان خود میتوانید از آنها استفاده کنید:
خودتان را بشناسید
شناخت خود و هیجانات فردی یکی از بزرگترین قدمهایی است که در مسیر ارتقا سلامت روان میتوانید بردارید. شناخت و تشخیص هیجانات منفی مثل غم یا خشم به معنی سرکوب آنها نیست بلکه شامل تشخیص، تجربه و پذیرش آنها میشود. وقتی خود را بهتر بشناسید میتوانید اهدافی واقعبینانهتر و مناسبتر برای خود تعیین کنید، با شناسایی نقاط ضعف خود، کمتر آسیب ببینید و مهارتهایی را پرورش بدهید که در آنها استعداد و توانایی دارید.
خودتان را دوست داشته باشید
خودشفقتی موضوعی جدید در علم روانشناسی است که این روزها مورد استقبال روانشناسان و محققان قرار گرفته است. تحقیقات در این زمینه نشان میدهد خودشفقتی تاثیر قابل توجهی بر روی سلامت روان دارد. شما جز خودتان کسی را ندارید پس پیش از هر فرد دیگری به بهداشت روانی خودتان بپردازید و اولویت خود باشید.
به خودتان رسیدگی کنید
پیش از هر اقدامی تلاش کنید برای خود وقت بگذارید و خودتان را بیشتر بشناسید! فعالیتهای جسمانی و روتین ورزشی کمک میکند اندامی متناسبتر، سلامت جسمانی بیشتر و زندگی شادتری داشته باشید. لازم به ذکر نیست که همه این عوامل عزت نفس و سلامت روان شما را بهبود میبخشند. یک فعالیت جسمانی لذتبخش با توجه به علایق و مهارتهایتان انتخاب کنید و آن را به عادت تبدیل نمایید.
همچنین به اندازه کافی بخوابید، غذای سالم مصرف کنید و مراقب جسمتان باشید. موادی که بهعنوان غذا مصرف میکنید نقش قابل توجهی در سلامت جسمانی و روانی شما دارند. مصرف فستفود میتواند بهمرور روان شما را تحت تاثیر قرار بدهد. همچنین کمبود ویتامین B12 احتمال ابتلا به افسردگی را تشدید میکند. روزانه یک فنجان قهوه بنوشید زیرا خواص ضدسرطان و ضد افسردگی دارد. اگر به دلیل وجود کافئین نمیتوانید این نوشیدنی را استفاده کنید چای سبز را جایگزین نمایید.
روابط اجتماعی خود را بهبود بدهید
روابط اجتماعی خوب و سالم، احساس ارزشمندی را در ما تقویت میکنند و این احساس به بهبود روان کمک میکند. بهعلاوه شما با پیدا کردن دوستان جدید، وقت گذراندن با خانواده یا دیدن آشنایان از حمایت عاطفی آنها برخوردار میشوید و آنها را مورد حمایت قرار میدهید. همچنین میتوانید از تجربیات آنها درس بگیرید و آموختههای خود را با دوستان و خانواده به اشتراک بگذارید.
بنابراین برای بهبود سلامت روان خود، زمانی را با خانواده بگذرانید. مثلا شام خانوادگی را به روتین روزانه تبدیل کنید. میتوانید با همکاران خود وعده غذایی روزانه را صرف کنید یا در فعالیتهای داوطلبانه و خیریه شرکت کنید. اجازه ندهید ارتباط با دوستان به فضاهای مجازی محدود شود.
مهارت جدید بیاموزید
آموختن مهارتهای اصلی و مهم زندگی به شما این احساس را میدهد که از عهده هر چالشی بر خواهید آمد. در نتیجه اضطراب کمتری را تجربه میکنید و به خودتان بیش از قبل اعتماد خواهید داشت. اضطراب یکی از مهمترین عوامل تهدیدکننده سلامت روان است. آموختن پخت یک غذای جدید، پذیرفتن مسئولیتی تازه در محیط کار و ساختن وسیلهای با دستانتان میتواند نمونهای برای این مورد باشد.
تفریح کنید
درست مثل یک توریست شهر خودتان را بگردید و جاذبههای آن را کشف کنید. در طبیعت راه بروید و از نور آفتاب برای تامین ویتامین D مورد نیازتان استفاده کنید. (ضدآفتاب فراموش نشود!) با جمعی از دوستان یا اعضای خانواده یک کار گروهی مثل آشپزی انجام بدهید. تحقیقات نشان دادهاست اغلب افراد در روزهایی که 6-7 ساعت را با خانواده یا دوستان خود سپری میکنند 12 برابر بیشتر احساس شادکامی را تجربه مینمایند.
از کجا بفهمیم سلامت روان ما دچار مشکل شدهاست؟
مشکلات روانی در 50% موارد تا 14 سالگی خود را نشان میدهند. یکچهارم افراد با اختلالات روانی نیز تا 25 سالگی علائم روانی را از خود بروز میدهند. این علائم اغلب بهصورت خفیف شروع میشود و در اطرافیان یا خود فرد این احساس را بهوجود میآورد که «انگار چیزی سر جای خودش نیست!» معمولا اولین علامت تغییرات خواب و اشتها است. سپس فرد علائمی از خلق ناپایدار، تکانشگری و کمتحملی را از خود نشان میدهد.
مشکلات روانی در حالت متوسط تا شدید خود بر روی عملکرد کلی فرد تاثیر میگذارند و در او بیتفاوتی و بیلذتی را بهوجود میآورند. مشکلات ذهنی و ناتوانی در تمرکز از دیگر نشانههای مشکل و اختلال روانی است. فرد اغلب عصبی و تحریکپذیر است، رفتارهای غیرعادی دارد و در کار، تحصیل یا زندگی شخصیاش با مشکلاتی روبرو میشود. در چنین شرایطی هرچه سریعتر باید مداخله صورت بگیرد و از درمانگر کمک گرفتهشود. اختلالات روانی در دوره ابتدایی شانس بیشتری برای درمان دارند.
بااینحال اغلب ما به مشکلات و اختلالات روانی دچار نیستیم و تنها میزانی از ناکارآمدی یا ناتوانی را در ابعاد مختلف زندگی خود مشاهده میکنیم. این میزان از ناتوانی با راهکارهایی که در قسمت قبلی گفتهشد قابل بهبود و ارتقا است.
جمعبندی
عوامل متعددی وجود دارد که میتوانند بر سلامت روان و بهزیستی تأثیر بگذارد. علاوه بر عوامل شخصی، شرایط اجتماعی، شرایط مالی و محیط زندگی نیز میتوانند بهداشت روان را تحتتأثیر قرار دهند. در صورتی که احساس میکنید سلامت روان شما تضعیف شده، پیشنهاد میکنیم از طریق مشاوره تلفنی با متخصص سلامت روان، خانم یاسمن جعفری در ارتباط باشید.
سوالات متداول
منظور از سلامت روان چیست؟
سلامت روان به شرایطی گفته میشود که رفاه عاطفی، روانی و اجتماعی افراد تأمین شود. بهداشت روان میتواند بر نحوه تفکر، احساس و عمل ما تأثیر گذاشته و به چگونگی مدیریت استرس، ارتباط با دیگران و انتخابهای سالم کمک کند.
چگونه از سلامت روان خود محافظت کنیم؟
برای محافظت از بهداشت روان میتوانید این نکات را در نظر داشته باشید:
۱. ورزش منظم
۲. مصرف غذاهای سالم
۳. خواب کافی
۴. داشتن نگرش مثبت به زندگی
۵. برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی با دیگران
۶. هدفگذاری و تلاش برای رسیدن به آن
8
