آموزش، تربیت و پرورش کودک اگرچه در ابتدا سخت به نظر میرسد، اما با داشتن راهکارهای درست و آگاهی بیشتر والدین، نه تنها میتواند ساده، بلکه پر از لحظات خوش و شاد باشد. در این مطلب از خانم یاسمن جعفری مشاور کودک و نوجوان میتوانید با راهکارهایی برای شروع تربیت یک کودک، انواع سبکهای فرزندپروری، ویژگی سبکهای تربیت کودک، اثر سبکهای تربیتی در خلقوخوی کودکتان در آینده و نکات مهم در انتخاب سبک تربیتی کودکان آشنا شوید.
نقش والدین در تربیت فرزندان
نقش والدین در تربیت فرزندان نقشی حیاتی و غیرقابل انکار است. کودکان از ابتدای تولد، کاملا به پدر و مادر خود وابسته و برای رشد و پرورش جسمی، عاطفی، اجتماعی و شناختی خود به آنها نیاز دارند. والدین کودکان، اولین الگوهای رفتاری برای فرزندان خود هستند و نقش مهمی در شکلگیری شخصیت و هویت آنها دارند.
والدین با وجود همه سختیهایی که در رشد فرزندان خود میکشند، مسئولیت بسیار بزرگی نیز دارند. یکی از مهمترین دلایل مسئولیت بزرگ پدر و مادرها، تربیت نسل آینده است. پدر و مادرها با تربیت درست فرزندانشان، کمک میکنند تا جامعه بهتر و سلامت روان افراد نیز سالمتر باشد. از این رو پدر و مادرها، نیاز به مشاوره والدین دارند تا بتوانند در تربیت فرزندانشان و همچنین ارتباط درست با آنها بهتر رفتار کنند.
برخی از مهمترین نقشهای والدین در تربیت فرزندان عبارتند از:
از آنجا که مهمترین ویزگیهای یک والد به اندازه کافی خوب، در دسترس بودن، پاسخگو بودن و قابل پیشبینی بودن است، والدین نقشهای زیر را در تربیت فرزند خود ایفا میکنند:
- تأمین نیازهای اساسی
- ایجاد محیط امن و پر مهر و محبت
- آموزش مهارتهای زندگی
- تقویت عزت نفس
- ایجاد نظم و انضباط
- آموزش ارزشهای اخلاقی
- الگوی مناسب بودن
تربیت فرزندان یک فرایند پیچیده و چالشبرانگیز است. والدین لازم است با صبر و حوصله، عشق و محبت و استفاده از روشهای صحیح تربیتی به فرزندان کمک کنند تا در آینده به افرادی سالم از لحاظ سلامت روان و تاثیرگذار تبدیل شوند.
چگونه فرزندان موفق تربیت کنیم؟
همهی والدین دوست دارند فرزندانی را تربیت کنند که آیندهی موفقی داشته باشند و قطعا میتوان گفت این مسئله از مهمترین دغدغههای والدین بشمار میرود؛ بهتر است بدانیم موفقیت فرزندان بستگی به نوع تربیت والدین دارد که هر پدر و مادری طبق شخصیتی که خودشان دارند برای فرزندانشان روشهای تربیتی را انتخاب میکنند، با کمک تجربیات و آگاهیهای خود سعی میکنند روشی را برای تربیت فرزند خود پیدا کنند و او را به موفقیت برسانند.
ممکن است این سوال برای شما عزیزان پیش بیاید که؛ آیا نوع تربیت دختر و پسر باهم فرق دارد؟ برای پاسخ به این سوال نیاز است که تربیت دختر و پسر را برایتان بصورت جداگانه توضیح دهیم.
تربیت فرزند پسر
برقراری ارتباط فرزند پسر با پدرو مادر معمولا نسبت به فرزند دختر کمی دشوارتر میباشد همچنین میتوان گفت تربیت نوزاد پسر نیز با نوزاد دختر بسیار فرق دارد زیرا سیکل رشدی آنها با دختران متفاوت میباشد، والدین با رعایت کردن چند نکته میتوانند تربیت صحیحی برای فرزند پسر خود داشته باشند، این نکات عبارتند از:
- نصیحت کمتر
- گوش شنوا داشتن
- نداشتن خشونت و عصبانیت
- برقراری رابطه محبت آمیز و دوستانه با کودک
- کمتر کردن تنبیه
تربیت فرزند دختر
دختران به توجه و محبت والدین بسیار احتیاج دارند و نسبت به رفتار و برخورد والدین بسیار حساس هستند، معمولا با نظرات و خواستههای پدر و مادر موافقند و خیلیکم پیش میآید که با آنها مخالفت کنند ولی توجه داشته باشید که بیش از حد نباید به فرزند دختر امر و نهی کنید و سعی کنید هرگز از جملات منفی و توهینآمیز استفاده نکنید زیرا باعث تضعیف روحیه و اعتماد به نفس او خواهد شد و از تربیتی که در ذهن خود برای او در نظر دارید خارج میشود و در واقع تربیتتان نتیجه معکوس خواهد داشت.
همچنین این موضوع را به یاد داشته باشید مطیع بودن زیاد فرزند به هیچ عنوان به معنی تربیت درست شما نیست. چنین کودکی احتمالا در موقعیتهای خارج از خانه نیز فردی منفعل و وابسته است و نمیتواند از حقوقش دفاع کند یا حد و مرزی برای خودش مشخص کند.
خانواده چه نقشی در تربیت فرزند دارد؟
خانواده بزرگترین نقش را در تربیت فرزند و شکلگیری شخصیت او دارد، محیط خانواده مکانی است برای رفع نیازهای روحی و جسمی کودک.
او در کنار خانواده خود آموزشهای لازم را خواهد دید، مثلا: یاد میگیرد چگونه از دروغ و امور ناپسند دوری کند، به نزدیکان خود عشق بورزد و به سمت امور مثبت حرکت کند.
عقل کودک از طریق دیدهها و شنیدهها شکل میگیرد مانند: شنیدن جملات خوب و بد از خانواده، دیدن تصاویر تلویزیون و اتفاقاتی که در پیرامون او رخ داده است.
تنبیه بدنی و داد زدن در تربیت کودک چه عوارضی به دنبال دارد؟
برخی از والدین بدون آگاهی داشتن از عواقبی که تنبیه بدنی برای کودکشان خواهد داشت دست به کتککاری کودک میزنند، کتکزدن علاوه بر آسیب به بدن کودک بر مغز او نیز تاثیر بسیار زیادی دارد و آسیب جدی به آن وارد میکند، بطوری که باعث میشود ماده خاکستری در مغز کودک کمتر شده و رشد مغزی کودک کند شود.
تمامی حرفها و کلمات ما بر روح و روان کودکان تاثیر میگذارند و مغز و ذهن کودک آنها را ضبط میکند. کلمات شرمآور و توهینآمیز و داد زدن هرگز در زندگی شما نظم ایجاد نمیکند و آسیب جدی به روان کودک وارد خواهد کرد؛ برخی والدین همیشه با کودک خود با مهربانی و دوستی صحبت میکنند ولی ممکن است بعضی اوقات به دلایل مختلف بر سر کودک خود فریاد بزنند، همین فریاد زدن و توهینهای خیلی کم هم باعث میشود کودک به مرور زمان از خود رفتارهای بد نشان بدهد چه برسد به اینکه هر لحظه و هر روز بخواهد داد و فریادهای والدین را تحمل کند.
انواع سبکهای فرزندپروری
سبک فرزندپروری به ترکیب تکنیک، راهحل و راهکارهایی گفته میشود که برای رشد و تربیت کودکتان انتخاب میکنید. راه و روش تربیت کودک طبق دستهبندیهای مختلفی نامگذاری شدهاند که یکی از این دستهبندیهای تربیتی و سبکهای فرزندپروری شامل موارد زیر است:
سبک سهلگیرانه
سبک سهلگیرانه با کنترل کم و محبت زیاد توأم است. روشهای تربیتی والدینی که این سبک را انتخاب میکنند، برعکس سبک سختگیرانه است و در کل ویژگیهای زیر را دارند:
- این والدین قوانین تعیین نمیکنند یا قوانین خیلی کمی دارند.
- میگذارند کودکان خودشان تصمیم بگیرند و فرصت تجربه به بچهها میدهند.
- بیشتر اجازه میدهند کودکشان هر کاری را دوست دارد انجام دهد.
- هدایت و جهتدهی کمتری از خود نشان میدهند.
- دخالت کمتری دارند و تنها وقتی وارد میشوند که مشکلی جدی به وجود آمده باشد.
- برخوردی گرم با کودک دارند و مراقبتکننده هستند.
- خیلی ملایم و بامدارا هستند.
- خیلی بخشندهاند و از هر چیزی زود میگذرند.
- در برخورد با اشتباهات کودکشان از اصطلاحی مثل «بچهس دیگه» استفاده میکنند.
- به خاطر دلسوزی، پیامدهای رفتاری را خیلی جدی نمیگیرند و انجام نمیدهند.
- با اصرار یا خواهش کودکشان، سریع امتیازش را به او برمیگردانند یا محدودیتها را برمیدارند.
- بیشتر نقش دوست را برای کودک خود میگیرند.
- آنها به حرفهای کودک در مورد مشکلاتش گوش میدهند اما تلاشی برای اصلاح رفتار کودک نمیکنند.
- در این نوع فرزندپروری انتظارات یا وجود ندارد یا در پایینترین جای ممکن است.
سبک مقتدرانه
سبک مقتدرانه شامل کنترل زیاد و محبت زیاد است. والدینی که سبک مقتدرانه را برگزیدهاند، ویژگیهای زیر را دارند:
- برای تربیت کودکان قانون وضع میکنند.
- پیامدهای رعایت نکردن قوانین را اجرا میکنند.
- قوانین مشخص است و دلایل آن به کودک توضیح داده میشود.
- ارتباط با کودکان زیاد و متناسب با سن و درک کودکان است.
- مراقبتکننده و حامی هستند.
- احساسات کودک را در هر موقعیتی در نظر میگیرند.
- به احساسات کودک توجه و ارزش داده میشود، اما این موضوع روشن میشود که در نهایت والدین مسئول تربیت هستند.
- تلاش زیادی برای ایجاد و حفظ یک رابطهٔ مثبت با کودک میکنند.
- وقت و انرژی زیادی را صرف جلوگیری از مشکل رفتاری پیش از وقوع آن میکنند.
- از راهکارهای مثبت برای تربیت استفاده میکنند.
- دلایل قوانین را توضیح میدهند و از پاداش و تشویق کودکان استفاده میکنند.
- انتظارات و اهداف بالا و روشنی در خانواده وجود دارد.
- مفهوم منطقی و درست آزادی مشخص و مشهود است.
سبک مستبدانه
سبک مستبدانه شامل کنترل زیاد روی کودک و محبت کم است. این نوع والدین را در روانشناسی کودک، اصطلاحاً والدین کنترلگر مینامند. این والدین ویژگیهای زیر را دارند:
- والدین دارای سبک مستبد برای انضباط ارزش بسیار زیادی قائل هستند.
- سبک انضباطی خشک و اغلب بدون توضیح و صحبت است.
- تنبیه یک کار معمول است.
- قوانین در خانه به شکلی سختگیرانه وضع شدهاند.
- کنترل خیلی بالایی روی کودکان دارند.
- آزادی فرزندان در خانواده بسیار محدود است.
- ارتباط بیشتر یکطرفه است.
- علت قوانین توضیح داده نمیشود.
- اغلب مراقبت و حمایت کمتری از کودکان دارند.
- انتظارات از بچهها بالاست.
- رفتار با کودک بدون انعطاف است.
- اهمیت کمتری به احساسات و هیجانات کودک میدهند.
- صمیمیت عاطفی کمتری با کودکان ایجاد میکنند.
- معتقدند کودکان باید از تمام قوانین بدون استثنا و بیچون و چرا اطاعت کنند.
- خیلی توضیحات منطقی در مورد تربیت به کودک نمیدهند. برای مثال، در جواب توضیح خواستن کودکان میگویند: «چون من میگم!»
- خیلی اهل گفتوگوی منطقی با کودک نیستند.
- تمرکزشان بیشتر روی اطاعت کردن است.
- به کودکان اجازه نمیدهند وارد بحثها و چالشهای حل مسئله شوند.
- بیشتر قوانین را وضع میکنند و بدون توجه به نظر کودک پیامدهای آن را برای کودک اعمال میکنند.
- از تنبیه و سرزنش کودک در مقابل اشتباهاتش بیشتر استفاده میکنند.
سبک طردکننده
سبک طردکننده شامل کنترل کم و محبت کم است. در این نوع سبک تربیتی در واقع هیچ راه و روش تربیتی مشخصی به کار نمیرود. اشاره به این سبک تربیتی بیشتر یک توضیح برای آشنایی و آگاهی شما پدر و مادر عزیز برای شناخت این نوع سبک غیرقابل انتخاب است تا هر چیز دیگر! والدین طردکننده ممکن است دچار افسردگی یا اعتیاد باشند. کودکان این والدین نه فقط هدایت زیادی دریافت نمیکنند، بلکه رقبت و توجه زیادی هم نمیگیرند. کودکان این والدین، اغلب با ترس از طرد شدن از طرف دوستان و اطرافیان درگیرند. والدین طردکننده ویژگیهای زیر را دارند:
- قوانین تربیتی زیادی نمیگذارند.
- به کودکان اجازه میدهند که بدون آگاهی دادن یا مراقبت کردن هر کاری میخواهند انجام دهند.
- انتظارات کمی از کودک دارند.
- ارتباطشان با کودک بسیار محدود است.
- مراقبت بسیار کمی از کودکان دارند.
- انتظارات کمی از کودک دارند.
- اطلاع کمی نسبت به وضعیت کودکشان دارند.
- درگیری کمی با کودک خود دارند یا خیلی کاری به کار او ندارند.
- زمان خیلی کمی را با کودکشان میگذرانند.
- وقت و انرژی زیادی برای رسیدگی به نیازهای کودک نمیگذارند.
- والدین طردکننده ممکن است در مورد کودکشان غفلت کنند، اما در بیشتر مواقع این موضوع غیرعمدی است.
- این والدین انتظار دارند کودکان خودشان بزرگ شوند.
بهطورکلی، والدین طردکننده آگاهی کمی نسبت به رشد کودکانشان دارند، زیرا درگیری بسیار شدیدی در مورد مسائلی مثل مشکلات مالی، بیکاری، بیماری و غیره دارند. کودکانی که با این نوع سبک تربیتی رشد میکنند اغلب اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند. برای مثال، پدر یا مادری که دچار اختلالات روانی مثل افسردگی است یا اعتیاد به مواد مخدر دارد نمیتواند به نیازهای عاطفی یا جسمی کودکش به شکل مناسب رسیدگی کند.
از دست ندهید: اضطراب در کودکان
نکات مهم در انتخاب سبک تربیتی کودکان
این را نیز بدانید که اگر یکی از راه و روشهای فرزندپروری بالا را برای تربیت فرزندان خود در نظر گرفتهاید، لازم نیست هیچ تغییری در آن دهید و موبهمو از آن پیروی کنید، زیرا یک نکته مهم در فرزندپروی این است که هر کدام از والدین یک خانواده میتوانند سبک فرزندپروری مخصوص به خود را با ایجاد تغییراتی در هر کدام از این سبکها داشته باشند. بنابراین، هیچ سبک و راهنماییای به این معنا نیست که روش تربیتی خود شما که به شکل غریزی انتخاب کردهاید و تا الان به کار برده و موفق هم بودهاید غلط است و این را هم بدانید که تمام روشهای تربیتی در واقع با یکدیگر همپوشانی دارند و آنچه آنها را متفاوت میکند، فقط چیزی است که بر آن تأکید بیشتری میکنند و شما میتوانید مشخص کنید که ارزشهای شخصی و شرایط زندگی خانواده شما بیشتر از همه با تمرکز و تأکید اصلی کدام سبک و روش خاص مطابقت دارد. پس در نهایت، به خودتان اعتماد کنید و خودتان در مورد اینکه چه چیزی برای شما و کودکتان بهتر است تصمیم بگیرد، چون هر پدر و مادری با فرزند خود رابطهای منحصربهفرد دارد. بهطورکلی نیز به موارد مشترک زیر در سبک تربیتی کودکتان توجه کنید:
- شنونده خوبی برای حرفهای کودکتان باشید.
- احساساتش را نادیده نگیرید و آنها را درک کنید.
- توجه کافی به نیازهای اولیه در کودکتان داشته باشید.
- ارتباط چشمی، لبخند، نوازش و بغل کردن کودکتان را بیشتر کنید.
- کودکتان را در گفتوگوها شرکت دهید.
- از فرزندانتان بخواهید نظرات خود را در بحثهای مورد نظرتان بیان کنند.
- در مورد مشکلات و اتفاقات موجود و بجا، با کودکتان حرف بزنید و راهکارهای او را هم بپرسید.
- در مورد سرزنش و تنبیه کودکان محافظهکار باشید.
- از پاداش و تشویق بیشتر استفاده کنید.
- در مورد قوانین خانهتان روشن و مشخص باشید و دلایل وضع آنها را هم توضیح دهید.
- پیامدهای تخلف از قوانینی را که میگذارید حتماً اجرا کنید.
- وقتهایی را برای بازی با بچهها اختصاتص دهید.
- اوقات فراغت کودکتان را به شکل مطلوب پر کنید.
و اگر شما هم نمیدانید که کدام سبک تربیتی را برای بچههای خود انتخاب کنید یا در مسیر تربیتی کودکان خود دچار مشکل شدهاید، بهتر است برای حل مشکلات تربیتی بچهها از طریق مشاوره تلفنی با خانم یاسمن جعفری که یک مشاور آگاه در زمینه مشاوره کودک است، ارتباط برقرار کنید.
15
