مدیریت رابطه بین والدین و فرزندان در دنیای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی

دنیای دیجیتال، خانه‌ی دوم نوجوانان

برای بسیاری از نوجوانان، شبکه‌های اجتماعی چیزی فراتر از یک سرگرمی هستند. این فضاها تبدیل به بستری برای ارتباط با دوستان، ابراز هویت، کسب اطلاعات و حتی یادگیری مهارت‌های اجتماعی شده‌اند. اپلیکیشن‌هایی چون اینستاگرام، تیک‌تاک، دیسکورد یا حتی یوتیوب به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره‌ی آن‌ها تبدیل شده‌اند.

از نگاه نوجوانان، دنیای دیجیتال فضایی برای استقلال، خودبیان‌گری و فرار از قضاوت‌های دنیای واقعی است. در این فضا می‌توانند خودشان باشند، علایقشان را با دیگران به اشتراک بگذارند و از تجربه‌های دیگران بهره‌مند شوند. اما از نگاه والدین، این فضا می‌تواند پر از خطر باشد: آزارهای آنلاین، محتوای نامناسب، اعتیاد به صفحه‌نمایش، افت تحصیلی و کاهش ارتباطات واقعی خانوادگی.

والدین نگران، نوجوانان بی‌اعتماد

بسیاری از والدین با نیت محافظت از فرزندانشان، سعی می‌کنند بر رفتار دیجیتال آن‌ها نظارت داشته باشند. آن‌ها ممکن است از فرزند خود بخواهند رمز عبور حساب‌های شبکه اجتماعی‌اش را در اختیارشان بگذارد، محدودیت زمانی برای استفاده از گوشی تعیین کنند، یا حتی نصب برخی اپلیکیشن‌ها را ممنوع کنند.

اما این روش‌ها، اگر بدون گفت‌وگو و همراهی باشد، اغلب نتیجه‌ی معکوس دارد. نوجوانان چنین رفتارهایی را به عنوان «بی‌اعتمادی»، «کنترل بیش از حد» یا «فقدان درک» تلقی می‌کنند. همین مسئله می‌تواند شکاف بین نسل‌ها را عمیق‌تر کند و حتی نوجوانان را به سمت پنهان‌کاری و رفتارهای پرخطرتر سوق دهد.

 از کنترل تا گفت‌وگو، گذر از مرز بی‌اعتمادی

برای کاهش تنش‌ها، والدین باید نگاه خود را نسبت به دنیای دیجیتال تغییر دهند. دنیای آنلاین، بخشی از واقعیت زندگی فرزندان ماست؛ نه دشمنی که باید از آن دوری جست. به جای تمرکز بر کنترل سخت‌گیرانه، باید بر ایجاد اعتماد، گفت‌وگوی باز و آموزش همراه با همدلی تأکید شود.

والدین می‌توانند با پرسیدن سوالاتی مانند «چه چیزهایی در این اپلیکیشن برات جالبه؟»، «کدوم محتوای آنلاین باعث شده چیز جدیدی یاد بگیری؟» یا «دوست داری با هم درباره یه ویدیوی خاص صحبت کنیم؟» در دنیای فرزندشان شریک شوند. این مشارکت، نه تنها اطلاعات والدین را افزایش می‌دهد، بلکه باعث می‌شود فرزند احساس کند که درک می‌شود و می‌تواند با والدینش در مورد مسائل مختلف صحبت کند.

تعیین چارچوب، نه محدودیت صرف

البته همدلی و گفت‌وگو به معنای رها کردن کامل فرزند در فضای دیجیتال نیست. کودکان و نوجوانان، همان‌طور که در دنیای واقعی به راهنمایی و حمایت نیاز دارند، در دنیای آنلاین نیز به چارچوب‌هایی نیاز دارند که از آن‌ها محافظت کند.

این چارچوب‌ها باید مشترکاً تعیین شوند. یعنی والدین و فرزند در یک فضای گفت‌وگومحور، درباره‌ی محدودیت‌های زمانی استفاده از گوشی، محتوای مجاز، ساعات خاموش بودن گوشی (مثلاً هنگام غذا خوردن یا قبل از خواب) و نوع حضور در شبکه‌های اجتماعی توافق کنند.

وقتی فرزند در تعیین قوانین مشارکت داشته باشد، آن‌ها را بیشتر می‌پذیرد و احساس نمی‌کند که صرفاً تحمیل شده‌اند.

بیشتربدانید: اضطراب کودکان: علل، نشانه‌ها و راهکارهای مقابله

مثالهای واقعی از تعامل موفق

مثال اول: خانواده‌ی نیما

نیما، نوجوان ۱۵ ساله‌ای از شیراز، بیشتر وقت آزادش را در یوتیوب می‌گذراند. پدرش ابتدا با دیدن ساعات بالای استفاده، تصمیم گرفت گوشی‌اش را محدود کند. اما پس از گفت‌وگو با مشاور مدرسه، فهمید که بهتر است از دریچه‌ی علاقه‌ی نیما وارد شود. او از نیما خواست چند کانال آموزشی مورد علاقه‌اش را معرفی کند. سپس با هم یک زمان مشخص برای تماشای محتوا گذاشتند و حتی بعضی ویدیوها را با هم دیدند. این مشارکت باعث شد نیما هم احساس احترام و همراهی کند، هم خودش شروع به مدیریت زمانش کرد.

 مادر و دختر نوجوان

در تهران، مادری از علاقه بیش از حد دختر ۱۳ ساله‌اش به تیک‌تاک نگران بود. او به جای برخورد سخت، از دخترش خواست ویدیوهایی که ساخته را با او به اشتراک بگذارد. مادر با دیدن خلاقیت و تلاش دخترش در تولید محتوا، نه تنها حمایت کرد، بلکه به او پیشنهاد داد درباره موضوعات آموزشی و مفید هم تولید محتوا داشته باشد. دختر که حس می‌کرد مادرش او را می‌بیند و درکش می‌کند، دیگر دلیلی برای پنهان‌کاری نداشت.

آموزش سواد رسانه‌ای، مهارتی برای زندگی

یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از آسیب‌های فضای مجازی، آموزش سواد رسانه‌ای به فرزندان است. این سواد شامل توانایی تشخیص محتوای درست از نادرست، درک خطرات احتمالی، آشنایی با مفهوم حریم خصوصی، احترام به دیگران در فضای آنلاین و مسئولیت‌پذیری در رفتارهای دیجیتال است.

والدین می‌توانند با استفاده از منابع آموزشی، کتاب‌ها، دوره‌های آنلاین و مشورت با مشاوران، خودشان هم در این مسیر یاد بگیرند و همراه با فرزندشان رشد کنند. یادگیری سواد رسانه‌ای باید از سنین پایین شروع شود، تا کودک قبل از مواجهه گسترده با فضای مجازی، بتواند تصمیم‌گیری درستی داشته باشد.

بیشتربدانید: تربیت جنسی کودکان و نوجوانان: راهکاری برای سلامت و آگاهی

نتیجه‌گیری

دنیای دیجیتال، مانند هر ابزار دیگری، می‌تواند فرصت یا تهدید باشد؛ بستگی دارد که چطور با آن برخورد کنیم. والدینی که به جای ترس، با فهم و گفت‌وگو وارد این فضا می‌شوند، می‌توانند رابطه‌ای صمیمی‌تر، امن‌تر و همراه‌تر با فرزندانشان بسازند. فرزندان نیز وقتی احساس درک و احترام می‌کنند، بیشتر تمایل دارند تجربیاتشان را به اشتراک بگذارند و از راهنمایی والدینشان بهره ببرند.

ایجاد تعادل میان آزادی و مسئولیت، استقلال و نظارت، همدلی و چارچوب، هنر مهمی است که خانواده‌ها در عصر دیجیتال باید آن را بیاموزند.

اگر در مسیر تربیت فرزندتان در دنیای دیجیتال دچار چالش شده‌اید یا نیاز به راهنمایی تخصصی دارید، می‌توانید از مشاوره تلفنی رایگان با نادیه زارعی مشاور کودک و نوجوان استفاده کنید. برای دریافت مشاوره کافی‌ست با شماره 02175189000 تماس گرفته و کد 4678 را شماره‌گیری کنید.

سوالات پایانی

چرا بسیاری از نوجوانان نسبت به کنترل والدین در فضای مجازی مقاومت نشان می‌دهند؟

زیرا این کنترل را نشانه‌ی بی‌اعتمادی، عدم درک متقابل و دخالت در حریم خصوصی خود می‌دانند و احساس می‌کنند استقلال آن‌ها نادیده گرفته می‌شود.

چه راهکاری می‌تواند به جای کنترل مستقیم، رابطه‌ای مثبت‌تر در فضای دیجیتال بین والدین و فرزند ایجاد کند؟

گفت‌وگو، ایجاد اعتماد، مشارکت در تعیین چارچوب‌ها و آموزش سواد رسانه‌ای از جمله راهکارهای مؤثر برای تقویت رابطه مثبت هستند.

چرا آموزش سواد رسانه‌ای به فرزندان اهمیت دارد؟

چون باعث می‌شود آن‌ها بتوانند محتوای مناسب را تشخیص دهند، از خود در برابر خطرات فضای مجازی محافظت کنند و رفتار مسئولانه‌ای در دنیای دیجیتال داشته باشند.