همه کودکان و نوجوانان گاهی غمگین یا کمانرژی هستند. اندوه در برخی اوقات، بخشی طبیعی از دوران رشد به حساب میآید، اما اگر کودکی دائم غمگین یا خشن است، دیگر از چیزی لذت نمیبرد و این حالت روزهای پیدرپی ادامه دارد، شاید نشانه ابتلای او به اختلال افسردگی باشد. شاید برخی از مردم چنین تصور کنند که افسردگی مخصوص بزرگسالان است. اما واقعیت چیز دیگریست! در واقع، اطفال و نوجوانان هم ممکن است افسردگی را تجربه کنند. مقالههای موجود درباره افسردگی کودکان و نوجوانان نشان میدهند که درصد مبتلایان به افسردگی در سنین پایین رو به افزایش است. آمار جهانی حاکی از آن است که متاسفانه از هر هفت نفر نوجوان، یکی به افسردگی مبتلاست.
افسردگی یک اختلال در خلق و خو است که باعث ایجاد احساس غم عمیق، علاقمند نبودن به فعالیتها، ناامیدی، گاها افکار خودکشی و تغییرات در خوردن و خوابیدن میشود. افسردگی روی چیزی که فرد احساس میکند (چگونگی نگرش و رفتار فرد) اثر گذار است و در نهایت منجر به مشکلات جسمی و روحی میشود. از علائم شایع افسردگی در کودکان احساس غم شدید، تحریک پذیری، احساس پوچی مداوم، از دست دادن علاقه به انجام فعالیتهای روزمره و بروز اختلالات خلقی است. در کودکان اغلب، افسردگی همراه با اضطراب رخ میدهد. اضطراب یک بیماری است که باعث احساس ترس، وحشت یا نگرانی از موقعیتهای روزمره میشود.
علائم افسردگی در کودکان و نوجوانان
- تغییرات در خلق و خو: کودک یا نوجوان ممکن است به طور مداوم غمگین، بیحوصلگی و یا تحریکپذیر باشد.
- کاهش علاقه به فعالیتها: کاهش علاقه و لذت از فعالیتهایی که قبلاً از آنها لذت میبردند، یکی از نشانههای افسردگی است.
- تغییرات در خواب و اشتها: مشکلات خواب، بیخوابی یا خواب زیاد و تغییرات قابل توجه در اشتها و وزن میتواند نشانه افسردگی باشد.
- احساس بیارزشی یا گناه: کودکان و نوجوانان ممکن است احساس بیارزشی کنند و خود را به خاطر چیزهایی که کنترلی بر آنها ندارند، سرزنش کنند.
- کاهش تمرکز و عملکرد تحصیلی: مشکلات در تمرکز، تصمیمگیری و کاهش عملکرد تحصیلی نیز میتواند نشانه افسردگی باشد.
- افکار خودکشی: در موارد شدیدتر، افکار مرگ و خودکشی ممکن است بروز کند که نیاز به مداخله فوری دارد.
بطور کلی تظاهر و تداوم موارد زیر به مدت دوهفته میتواند زنگ خطری برای شروع افسردگی باشد:
- عصبانیت
- زیاد چسبیدن به والدین
- احساس گناه
- کمبود انرژی
- از دست دادن علاقه به امور مختلف
- اختلال خواب و خوراک
- داشتن افکار منفی
- غمگینی
- افت تحصیلی
- بی حالی
- فکر کردن به خودکشی
خودکشی از نظر فکری و عملی در بین کودکان افسرده کمیاب است ولیکن با ورود به دوره نوجوانی بیشتر میشود. افسردگی در سالهای نخست دبستان به صورت مشکلات رفتاری بروز میکند چرا که تحریکپذیری بیشتر از خلق افسرده وجود دارد در حالی که در آستانه نوجوانی بیشتر در قالب احساس بیارزشی و ناامیدی ظاهر میشود.
علل افسردگی در کودکان و نوجوانان
عوامل متعددی میتوانند به بروز افسردگی در کودکان و نوجوانان منجر شوند:
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی افسردگی میتواند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.
- تغییرات شیمیایی مغز: تغییرات در سطوح مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و دوپامین میتواند نقش مهمی در بروز افسردگی داشته باشد.
- محیط خانوادگی: محیط خانواده، از جمله تنشهای خانوادگی، سوءاستفاده، غفلت یا مرگ یکی از والدین، میتواند عامل مهمی باشد.
- فشارهای اجتماعی و تحصیلی: فشارهای ناشی از مدرسه، دوستان و جامعه میتواند به استرس و افسردگی منجر شود.
- تجربیات تلخ و تروماتیک: تجربیات تروماتیک مانند طلاق والدین، سوءاستفاده جسمی یا جنسی و بلایای طبیعی میتوانند به بروز افسردگی کمک کنند.
- مشکلات جسمی و بیماریها: برخی بیماریهای مزمن یا مشکلات جسمی میتوانند بر روحیه کودک یا نوجوان تاثیر بگذارند.
روشهای تشخیص افسردگی در کودکان و نوجوانان
- مصاحبه بالینی: مشاور با کودک یا نوجوان و والدین او صحبت میکند تا علائم، شدت و مدت زمان بروز آنها را بررسی کند.
- ارزیابی روانشناختی: استفاده از آزمونها و مقیاسهای استاندارد برای ارزیابی شدت افسردگی و تاثیر آن بر زندگی روزمره.
- بررسی سابقه خانوادگی: مشاور به بررسی سابقه خانوادگی افسردگی و دیگر اختلالات روانی میپردازد.
- ارزیابی سلامت جسمی: در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایشهای جسمی را انجام دهد تا مشکلات جسمی از جمله کم خونی و مشکلات تیروئیدکه ممکن است به علائم افسردگی منجر شوند، را شناسایی کند.
روشهای درمان افسردگی در کودکان و نوجوانان
درمان افسردگی در کودکان و نوجوانان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رواندرمانی: انواع مختلفی از رواندرمانی، از جمله رفتار درمانی شناختی (CBT)، درمان متمرکز بر هیجان(EFT) و ... میتواند با تمرکز بر درمان کودک و تغییر در شیوه فرزندپروری والدین به کودک یا نوجوان کمک کند تا افکار منفی را تغییر داده و مهارتهای مقابلهای را بیاموزد.
- دارو درمانی: در برخی موارد، داروهای ضدافسردگی ممکن است تجویز شود. این داروها باید تحت نظر پزشک متخصص مصرف شوند.
- مشاوره خانواده: مشاوره با خانواده میتواند به بهبود روابط خانوادگی و کاهش تنشها کمک کند.
- تغییرات در سبک زندگی: تشویق به فعالیتهای فیزیکی، تغذیه سالم و خواب کافی میتواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند.
- حمایتهای اجتماعی: ایجاد شبکههای حمایتی از جمله دوستان، معلمان و مشاوران مدرسه میتواند به کودک یا نوجوان در مدیریت افسردگی کمک کند.
توصیهای برای والدین
والدین و مراقبان نقش مهمی در مدیریت افسردگی کودک یا نوجوان دارند:
- حمایت و درک: ارائه حمایت عاطفی و درک مشکلات کودک یا نوجوان میتواند به کاهش تنشها و بهبود علائم کمک کند.
- تشویق به درمان: والدین باید کودک یا نوجوان را تشویق کنند تا به طور منظم به جلسات درمانی خود ادامه دهد.
- ایجاد محیطی مثبت: ایجاد یک محیط خانوادگی مثبت و بدون تنش میتواند به بهبود روحیه کودک یا نوجوان کمک کند.
- نظارت بر رفتار: والدین باید به دقت رفتار و حالتهای روحی کودک یا نوجوان را مشاهده کنند و در صورت بروز علائم شدیدتر یا افکار خودکشی، به سرعت اقدام کنند.
- آموزش مهارتهای مقابلهای: آموزش مهارتهای مقابلهای و تکنیکهای مدیریت استرس به کودک یا نوجوان میتواند به بهبود وضعیت او کمک کند.
بیشتر بدانید: والدین کنترل گر
وظایف والدین نسبت به فرزندشان
والدین میتوانند با راهنماییهای مشاور و آموزش دیدن، نحوه رفتار با نوجوان افسرده را یاد بگیرند و در تسریع روند درمان فرزندشان تأثیر بگذارند. برخی از وظایف والدین عبارتند از:
- هنگامی که فرزندتان درباره مشکلاتش با شما صحبت میکند، قبل از هرگونه قضاوت یا نصیحت ابتدا با آرامش به حرفهای او گوش دهید.
- در طول روز یک یا چند ساعت را برای وقت گذراندن با فرزندتان تعیین نمایید.
- زمانی که فرزند شما احساساتش را با شما در میان میگذارد، نشان دهید که میتواند به شما تکیه کند.
- شما بهعنوان پدر و مادر وظیفه دارید که دوستان فرزندتان را بشناسید.
- برای استفاده از رسانههای اجتماعی یک محدوده زمانی مشخص تعیین کنید.
- فرزندتان را به انجام فعالیتهای پرتحرک و مورد علاقهشان تشویق نمایید.
بیشتر بخوانید: بیش فعالی چیست؟ علتها، علائم و درمان
پیشگیری از افسردگی در کودکان و نوجوانان
- ایجاد روابط مثبت: تشویق به ایجاد روابط مثبت و سالم با دوستان و خانواده میتواند به کاهش خطر افسردگی کمک کند.
- تشویق به فعالیتهای فیزیکی: فعالیتهای فیزیکی منظم میتواند به بهبود روحیه و کاهش استرس کمک کند.
- آموزش مهارتهای زندگی: آموزش مهارتهای زندگی مانند مدیریت استرس، حل مسئله و تصمیمگیری به کودکان و نوجوانان میتواند به بهبود روحیه آنها کمک کند.
- پیشگیری از فشارهای تحصیلی: والدین و معلمان باید از اعمال فشارهای تحصیلی غیرضروری پرهیز کنند و به نیازهای روانی و اجتماعی کودکان توجه کنند.
- حمایتهای اجتماعی: ایجاد شبکههای حمایتی از جمله مشاوران مدرسه، دوستان و خانواده میتواند به کاهش خطر افسردگی کمک کند.
- توجه به سلامت روانی: والدین باید به سلامت روانی کودک یا نوجوان خود توجه کنند و در صورت بروز علائم افسردگی، به سرعت اقدام کنند.
کلام آخر
افسردگی در کودکان و نوجوانان یک مسئله جدی است که نیاز به توجه و مداخله دارد. شناخت علائم، علل و روشهای درمانی میتواند به والدین و مراقبان کمک کند تا بهتر با این مشکل روبرو شوند و به فرزندان خود کمک کنند تا زندگی سالمتری داشته باشند. با ایجاد یک محیط حمایتی و استفاده از روشهای موثر درمانی، میتوان به بهبود وضعیت روانی کودکان و نوجوانان کمک کرد و از بروز مشکلات جدیتر جلوگیری نمود.
شما میتوانید از طریق مشاوره تلفنی رایگان با خانم یاسمن جعفری مشاور افسردگی در ارتباط باشید.
سوالات متداول
۱. افسردگی در کودکان و نوجوانان چیست؟
افسردگی یک اختلال روانی است که میتواند باعث احساس غمگینی، بیحوصلگی و کاهش علاقه به فعالیتهای روزمره در کودکان و نوجوانان شود.
۲. علائم افسردگی در کودکان و نوجوانان چیست؟
علائم افسردگی شامل تغییرات در خلق و خو، کاهش علاقه به فعالیتها، تغییرات در خواب و اشتها، احساس بیارزشی و گناه، کاهش تمرکز و افکار خودکشی است.
۳. چه عواملی باعث افسردگی در کودکان و نوجوانان میشوند؟
عوامل ژنتیکی، تغییرات شیمیایی مغز، محیط خانوادگی، فشارهای اجتماعی و تحصیلی، تجربیات تلخ و تروماتیک و مشکلات جسمی از جمله عوامل موثر بر افسردگی هستند.
۴. چگونه میتوان افسردگی در کودکان و نوجوانان را تشخیص داد؟
تشخیص افسردگی شامل مصاحبه بالینی، ارزیابی روانشناختی، بررسی سابقه خانوادگی و ارزیابی سلامت جسمی است.
۵. روشهای درمان افسردگی در کودکان و نوجوانان چیست؟
روشهای درمان شامل رواندرمانی، دارو درمانی، مشاوره خانواده، تغییرات در سبک زندگی و حمایتهای اجتماعی است.
۶. نقش والدین در مدیریت افسردگی کودک یا نوجوان چیست؟
والدین میتوانند با ارائه حمایت عاطفی، تشویق به درمان، ایجاد محیطی مثبت، نظارت بر رفتار و آموزش مهارتهای مقابلهای به مدیریت افسردگی کمک کنند.
14
